Status

- Batenburg is een stad* in de provincie Gelderland, in de regio Land van Maas en Waal, gemeente Wijchen. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1983.

* Puur kijkend naar aspecten als grootte of beter gezegd kleinte en maatschappelijke en economische betekenis, zou je een dergelijke kern vandaag de dag als dorp kwalificeren. Maar men hecht hier om cultuurhistorische redenen aan de kwalificatie 'stad', dus conformeren wij ons daar aan. Wettelijk heeft een kwalificatie als stad of dorp overigens al sinds halverwege de 19e eeuw geen betekenis/gevolgen meer, en is het sindsdien aan inwoners en/of gemeente zelf hoe zij een plaats wensen te kwalificeren.

- Wapen van de voormalige gemeente Batenburg.

- Onder de stad Batenburg vallen ook de buurtschappen Den Hoef, Laak en Lienden.

Naam

Oudere vermeldingen
1076-1081 vervalst? kopie 12e eeuw Batenburg, 1166 Battenburg, ca. 1180 kopie 1159 Batenburch, 1250 Batenborg, 1286 Batembork, 1294-1295 naast de huidige spelling ook Batinburg, 1665 Batenborch.

Naamsverklaring
Betekent burg 'versterkte plaats, burcht' en misschien bata- 'goed' (als in bat, beter, best), dus 'de goede burcht'. Anderen hebben het vermoeden geuit dat in deze plaatsnaam de door Tacitus vermelde naam Batavodurum voortleeft.(1)

Ligging

Batenburg ligt aan de N oever van de rivier de Maas en W van de A50, de A326, het dorp Wijchen en de stad Nijmegen, ZW van het dorp Bergharen, ZO van de dorpen Horssen en Druten, O van het dorp Appeltern, ONO van het dorp Dieden, N van het dorp Demen en NW van het dorp Neerlangel en de stad Ravenstein.

Statistische gegevens

In 1840 heeft de gemeente Batenburg 107 huizen met 677 inwoners, verdeeld in de gelijknamige stad 70/441 (= huizen/inwoners), dorp* Lienden 14/91 en de buurtschappen Den Hoef 5/37, Ham 8/49 en Laak 10/59. * Kennelijk vond de toenmalige gemeente Lienden destijds een dorp, maar volgens ons is het gezien de grootte of beter gezegd kleinte altijd een buurtschap geweest. Tegenwoordig heeft de stad ca. 260 huizen met ca. 650 inwoners.

Geschiedenis

Archeologie
"Iedere Batenburger weet: als je hier graaft dan vindt je van alles. Dat weten ze in het Wijchense gemeentehuis ook en je mag dan ook nergens graven zonder dat er een archeoloog toezicht houdt. De gemeente Wijchen heeft daarvoor het archeologisch adviesbureau RAAP in de arm genomen. Door dit bureau zijn in het verleden al proefboringen gedaan. De resultaten daarvan waren veelbelovend en daarom stelde de gemeente een budget beschikbaar voor archeologisch onderzoek. In november en december 2018 is in Batenburg nieuwe riolering aangelegd in de Kruisstraat, de Kerkstraat en de Stadswal. Daarvoor is flink gegraven, onder archeologische begeleiding. Er is in de soms wel drie meter diepe geul van alles gevonden. Niet de gouden munten waar iedereen steeds naar vraagt. Wel een zeer zeldzame middeleeuwse laars die wonderwel is geconserveerd. In De Gelderlander heeft iedereen kunnen lezen over de 13e eeuwse fundamenten van een toren op de hoek van de Touwslagersbaan en de Stadswal. Dit is waarschijnlijk een restant van de stadsversterking. Mogelijk was dit de zogeheten Kattentoren waarvan in oude publicaties sprake is. Tot in de 19e eeuw zijn daarvan nog resten bovengronds zichtbaar gebleven.

Het meest interessante deel van de graverij in 2018 waren de gevonden bodemprofielen en de daarin aangetroffen honderden, meest onooglijke zaken zoals potscherven en metalen voorwerpen als messen, hoefijzers, haarpinnen en muntjes. Die kunnen door de experts vaak heel goed worden gedateerd. In combinatie met de grondlaag waarin ze worden gevonden vertellen ze het verhaal over de bewoningsgeschiedenis van ons stadje. Uit de bodemprofielen kan worden afgeleid hoe mensen de oorspronkelijke ondergrond hebben gebruikt en opgehoogd. De ophooglagen in Batenburg zijn hier en daar in totaal wel anderhalve meter dik.

Batenburg blijkt grotendeels gebouwd op een (neven)geul van de Maas die in de 12e eeuw nog stroomde. Op de hoge rand daarvan, bij de dorpspomp, waar nu de Custerie staat, is de oudste bewoning gevonden, een nederzetting uit de ijzertijd, 600 jaar voor Christus. In een oude restgeul, waar nu de Kruisstraat is, zijn bewoningssporen gevonden uit de 8e/9e eeuw, ten tijde van Karel de Grote. In het hele onderzoeksgebied zijn voorwerpen aangetroffen vanaf de 12e eeuw. Pas in de 14e eeuw echter, met de aanleg van de Ringdijk, kreeg het stadje enigszins de contouren zoals we die nu nog kennen.

Het oogt misschien weinig spectaculair, maar de gevonden sporen en voorwerpen leiden er wel toe dat de vroege geschiedenis van Batenburg moet worden herschreven. We kijken daarom uit naar het eindrapport van RAAP, dat nog op zich laat wachten. In een interview op locatie voor de Wijchense omroep liep RAAP-archeoloog Laurens Fokstra daarop al een beetje vooruit. Eerder onderzoek. In 2014 is een uitgebreid RAAP-rapport verschenen naar aanleiding van de archeologische begeleiding van de rioolaanleg in de Kruisstraat, Parallelweg en 't Straatje. Tijdens dat onderzoek werd onder meer op ruim een meter diepte achter de Grootestraat een straatje gevonden van veldkeien. Het verloop van de bodemprofielen toonde ook aan dat de Maas vroeger, voor de aanleg van de Ringdijk, tot vlak achter de Grootestraat stroomde." (bron: Stichting Het Batenburgs Erfgoed)

- Stichting Het Batenburgs Erfgoed is opgericht in 2000. De oprichters waren toen al enkele jaren actief als plaatselijke werkgroep van Historische Vereniging Tweestromenland. Hoewel dus inmiddels formeel zelfstandig is de groep ook blijven functioneren als een werkgroep van Tweestromenland. De stichting staat voor het onderzoeken, verzamelen, bewaren, en stimuleren van cultuuruitingen, die te maken hebben met het stadje en/of zijn inwoners.

- De publicatie 'Uit Batenburgs verleden' (auteur: Johan van Os) is via de link ook online te lezen.

Bezienswaardigheden

- Batenburg heeft 24 rijksmonumenten.

- Batenburg heeft 32 gemeentelijke monumenten.

- Batenburg heeft een beschermd stadsgezicht.

- Volgens een legende zou Sint Willibrord in eigen persoon de heer van Batenburg tot het christendom hebben bekeerd. De oudste Batenburgse kerk zou dan ook aan deze ‘apostel der Lage Landen’ zijn gewijd. In de middeleeuwen krijgt de kerk sterke banden met de dom van Xanten. Daarmee wordt Sint Victor de naamgever van de kerk. Na de Reformatie wordt het een Hervormde kerk. De Hervormde Sint Victorkerk (Kruisstraat 7) is in 1979 overgedragen aan Stichting Oude Gelderse Kerken (SOGK). De laatste restauratie, exclusief het orgel, is in 1984 afgerond. De kerk is nog in gebruik bij de PKN-gemeente Wijchen - Leur - Batenburg.

Van mei tot september is de Hervormde Sint Victorkerk elke zondagmiddag geopend voor een bezoek. De koster geeft op verzoek rondleidingen. In de kerk zijn enkele informatieve publicaties en curiosa te koop. Daarnaast is het kerkje te huur voor bruiloften, lezingen en concerten.

- De huidige neogotische RK Sint Victorkerk (Molendijk 1) dateert uit 1875. Sinds 2016 werd een herbestemming gezocht voor de kerk, die de afgelopen jaren deel uitmaakte van parochie De Twaalf Apostelen, een regionale parochie met 12 geloofsgemeenschappen. Een investeerder die 5 woonstudio's in de kerk wilde bouwen, heeft zich teruggetrokken. De parochie was juist erg ingenomen met dat plan, omdat daarbij het priesterkoor voor erediensten behouden zou blijven. Het idee om de basisschool en het gemeenschapshuis in het gebouw onder te brengen bleek niet haalbaar. Een serieuze gegadigde wilde een flink aantal computerservers in de kerk laten zoemen. Vanwege het hoge plafond konden die er goed hun warmte kwijt, was de gedachte. Het plan voor een datacenter bleek echter niet rendabel. In deze optie hadden de kerkbanken t.b.v. bijeenkomsten kunnen blijven staan. De kerk is in 2018 in de vrije verkoop gegaan.

Uiteindelijk is de kerk per 1 augustus 2019 verkocht aan Arnhemmer Karst Beens. Hij gaat er appartementen in realiseren. Het parochiebestuur was enthousiast over de koper. "Beens wil heel precies met het monument omgaan, en draagt Batenburg een warm hart toe", aldus Herman Sterenborg van het parochiebestuur bij het bekend worden van de verkoop. Het is de bedoeling zo lang mogelijk met het houden van diensten door te gaan. De Leefbaarheidsgroep is blij met de herbestemming, "omdat nieuwe woningen het stadje levendig en leefbaar houden".

- Kasteelruïne.

- Doordat het archief van de heerlijkheid Batenburg in 1795 verloren is gegaan, is het bouwjaar van de naamloze Standerdmolen (Molendijk 15) niet meer te achterhalen. Vermoedelijk is de molen in de 18e eeuw gebouwd. De molen behoorde tot de heerlijkheid en kwam na de Tweede Wereldoorlog in handen van het Rijk, dat de molen in 1957 aan de toenmalige molenaar verkocht. Sinds 1972 is de molen in bezit van Vereniging De Hollandsche Molen, die hem in 1977 en 1996 heeft laten restaureren. Deze vereniging heeft de molen in 2016 overgedragen aan Geldersch Landschap & Kasteelen (GLK). De molen is regelmatig op vrijwillige basis in bedrijf.

Jaarlijkse evenementen

- Carnaval. - Carnavalsvereniging De Stadspompers is opgericht in 1970.

- De Ruïne van Batenburg vormt elke zomer opnieuw het sprookjesachtige decor voor het Ruïnetheater (gedurende 2 weekenden eind juni). "We maken prachtig buitentheater voor een breed publiek: vrolijk, soms sensationeel met onverwachte wendingen, maar ook boeiend en inhoudelijk prikkelend. Door de combinatie van spel, muziek en zang in een prachtige setting weten we ieder jaar weer opnieuw het publiek te verrassen: jong en oud, uit het land van Maas en Waal, maar ook daarbuiten. Ons buitentheater wordt op een professionele wijze geregisseerd en muzikaal begeleid. Het theaterstuk wordt elk jaar in nauwe samenwerking geschreven door regisseur Jan van de Bovenkamp en componist/dirigent Huub Sprang.

De acteurs, musici en koor worden ieder jaar weer geselecteerd op basis van hun individuele kwaliteiten op het gebied van spel en zang. De productie steunt volledig op een grote groep enthousiaste en gedreven vrijwilligers. Zij verzorgen het decor, kleding, licht en geluid en niet onbelangrijk: het facilitaire deel. De ruïne in het oude havenstadje Batenburg aan de Maas is ons podium en biedt bij voorbaat al een sprookjesachtige sfeer. Je wordt bij aanvang gastvrij ontvangen in de bijzondere entourage van de Bentheimer Schuur. Daar kan na afloop ook genoten worden van een gezellige borrel. Desgewenst kun je vooraf dineren in het nabijgelegen restaurant van Uitbaeterij De Viersprong. Je kunt hiervoor een theaterarrangement boeken. Daarnaast kun je ook kiezen voor voordelige (groeps-)arrangementen."

- "Op de 1e zaterdag van augustus is er jaarlijks de Jan de Koele Zwemtocht (in 2020 voor de 35e keer). Het startsignaal wordt om 14:00 uur gegeven in het haventje van Batenburg en 3,5 km verder in Appeltern is de finish. Iedereen mag meedoen! Zwemmers onder de 12 jaar mogen meezwemmen, mits onder begeleiding van een volwassene. Deelname is geheel op enige risico. Inschrijven kan vanaf 12:30 uur bij ‘Uitbaeterij de Viersprong’. De kosten bedragen €10,00. Je krijgt bij de finish een lekker kopje soep en een mooie herinneringsmedaille. Voor dit bedrag zorgt Stichting tot behoud Jan de Koele Zwemtocht voor jouw veiligheid.

Zo wordt Rijkswaterstaat ingelicht; zij kunnen bij sluizen de (beroeps)vaart inlichten omtrent het plaatsvinden van dit evenement. De gemeenten Wijchen en West Maas en Waal zijn ook op de hoogte en hebben eveneens hun toestemming verleend. Er wordt voor een ‘vloot’ aan begeleidingsboten gezorgd. Verschillende boten worden door EHBO’ers bemand. Vervoer terug naar Batenburg is ook geregeld voor mensen die daar behoefte aan hebben. Je kunt gebruik van een pendeldienst. Hoewel ongetwijfeld een aantal deelnemers deze tocht als een mooie gelegenheid zullen zien als training voor een Triatlon, of open water zwemwedstrijd, distantieert de organisatie zich uitdrukkelijk van het wedstrijdelement. Het is puur een prestatietocht. De snelste deelnemers zullen binnen 3 kwartier de tocht, stroomafwaarts, voltooien. De langzaamste zullen ruim 2 uur nodig hebben om de afstand te volbrengen." Editie 2019 trok 188 deelnemers.

- Kindervakantieweek Batenburg en Niftrik (in de laatste week van de schoolvakantie) betekent 3 dagen lang bouwen, spelen, knutselen, sporten en gek doen, en vooral heel veel lol aan het eind van de zomervakantie. Alle basisschoolkinderen uit deze kernen zijn van harte welkom om de hele dag lekker te doen waar ze zin in hebben. Niks moet, (bijna) alles mag.

Natuur en recreatie

- "Voor de bezoekers van ons oude stadje heeft Het Batenburgs Erfgoed een brochure met een rondwandeling gemaakt. In ongeveer een uur verken je het beschermd stadsgezicht met de karakteristieke witte huizen, de vele monumenten en de ruïne. In de brochure vind je alles wat je over Batenburg wilt weten."

- "Sinds 2007 vaart fiets- en voetveer Batenburg - Demen over de Maas. Uiterwaarde verzorgt het veer in opdracht van de gemeenten Oss en Wijchen en in samenwerking met onze vrijwilligers. Het maximum aantal passagiers per overtocht is 12. Vaarschema 2020. Wij willen onze medewerkers een veilige werkplek en de gebruikers van onze pontjes een veilige overtocht garanderen. In deze coronacrisis is dat niet mogelijk. Daarom zullen de pontjes pas in 2021 jaar weer varen. Wij vragen je begrip voor deze beslissing en wensen je een prettig, veilig en gezond verblijf in onze prachtige regio."

Links

- Algemeen: - Site van en over Batenburg.

- Belangenorganisatie: - "Leefbaarheidsgroep Batenburg heeft als doelstelling het behoud en waar mogelijk verbeteren van de leefbaarheid van het stadje. Wij denken en praten mee over ontwikkelingen in onze kern, of die onze kern aangaan. Daarnaast heeft de leefbaarheidsgroep een functie als intermediair tussen de verschillende betrokken partijen bij belangrijke zaken die in ons stadje spelen. Tot slot houdt de leefbaarheidsgroep zich bezig met het in kaart brengen van wensen en behoeften van de bewoners. Dit hebben we in 2012 en 2013 samen gedaan met de werkgroep SOP, waarna in juni 2013 het Stadsontwikkelingsplan is gepresenteerd aan de inwoners en de gemeente Wijchen."

- MFA: - MFA Batenburg wordt het nieuwe onderkomen voor Basisschool St. Jan Baptist, voetbalclub V.V. Batavia en gemeenschapshuis De Hostert. Wethouder Nick Derks en Erik van Hout van Cornelissen Aannemingsbedrijf tekenden op 2 april 2019 de zogeheten Bouwteamovereenkomst. In het bouwteam zitten de gemeente, Architectenbureau Croonen en aannemer Cornelissen. Samen werken zij de plannen verder uit. Dat doen zij op een manier die past bij de wens van de gemeente en de Batenburgers om er een moderne en duurzame MFA van te maken, die de leefbaarheid in het stadje versterkt. (bron: Leefbaarheidsgroep)

- Onderwijs en kinderopvang: - Basisschool St. Jan Baptist is sinds 1957 in het huidige gebouw gehuivest. Voorheen werd er onderwijs gegeven in een gebouwtje vlakbij de kerk. De school heeft ca. 45 leerlingen, verdeeld over 3 groepen: 1/2/3, 4/5/6 en 7/8. De St. Jan Baptist heeft een katholieke signatuur. Dit is terug te vinden in het schoolbrede gebruik van een methode voor levensbeschouwelijk onderwijs (Trefwoord) en de samenwerking met de katholieke kerk bij specifieke feesten (o.a. Eerste Communie en Vormsel). Maar de school richt zich wel zonder uitzondering op alle Batenburgse kinderen. Bijna alle kinderen in de basisschoolleeftijd bezoeken deze school. De St. Jan Baptist is de enige school in Batenburg en vormt een sociale kern in het dorp. De school biedt geborgenheid voor de kinderen. Deze geborgenheid dient als basis voor een optimale ontwikkeling van de kinderen. Daarnaast is het van belang dat de kinderen zich kunnen ontwikkelen op expressief, creatief, sociaal-emotioneel en cognitief gebied. De school biedt ook onderdak aan Peuteropvang De Eerste Stap.

- Muziek: - Het in 1967 opgerichte Zang en Vriendschap is inmiddels uitgegroeid tot een profaan koor met ca. 50 enthousiaste leden, afkomstig uit Batenburg en ca. 20 dorpen daar omheen. Hun doel is om met hun concertuitvoeringen in het Land van Maas en Waal de klassieke muziek onder aandacht te brengen van een groter publiek die daar misschien om redenen van de grote afstand tot concertzalen, onbekendheid en/of vooroordelen m.b.t. het genre muziek, anders niet snel mee in aanraking komen. Ze beogen hiermee een bijdrage te leveren aan het culturele leven in de streek.

Dit doen zij door naast de twee concerten die zij elk jaar brengen, ook hun medewerking te verlenen aan de erediensten in de PKN- en RK kerken. Verder geven zij al jaren tijdens de Batenburgse Dag drie inloopconcerten van ca. 45 min. in de Oude Sint Victorkerk (15e eeuw) te Batenburg. Deze concerten trekken elk jaar meer publiek. Bij deze concerten komt het publiek vaak voor het eerst in deze oude kerk en horen ze het prachtige geluid van het De Crane-orgel. Ook kan het publiek dan kennismaken met de grote en soms bewogen geschiedenis van deze kerk. In afgelopen vijftig jaar heeft het koor met vele optredens in binnen- en buitenland flink “aan de weg getimmerd”. Zij zijn op diverse plaatsen een graag geziene gast en worden regelmatig gevraagd om terug te komen voor het geven van een concert.

- Sport: - Voetbalvereniging v.v. Batavia is opgericht in 1930. "Na de zomervakantie van 2019 starten wij op de dinsdagavonden (van 18.00-19.00 uur) met voetballessen voor de jeugd, op ons eigen Sportpark De Hoppenhof in Batenburg, waar we over een jaar een prachtige MFA hebben staan. Ben jij 5 of 6 jaar? Lijkt het je leuk om samen met je vriendjes en vriendinnetjes te voetballen? Voorlopig eerst trainen, nog geen wedstrijden zaterdag. Kijken of voetbal iets voor je is? Je kunt een maand proefdraaien, daarna kijken we of je lid wilt worden. Lijkt je dat wat, laat het dan weten en meld je aan via deze pagina. Hebben jij of je ouders nog vragen, neem dan gerust contact op met Patrick Witsiers, tel. 06-53256792 of Willie Borneman."

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)