Status

- De Falom is een dorp in de provincie Fryslân, gemeente Dantumadiel.

- De Falom is pas per 3 september 1964 door de gemeenteraad de dorpsstatus verleend. Voorheen werd het als buurtschap beschouwd, en was het als zodanig verdeeld over de dorpen Dantumawoude, Akkerwoude en Murmerwoude in het N (die sinds 1971 gezamenlijk het dorp Damwâld vormen) en het dorp De Westereen (dat vroeger Zwaagwesteinde heette) in het Z.

- De Falom heeft een dorpswapen.

- Het kleine dorp De Falom werkt op veel gebieden samen met het grotere buurdorp Broeksterwâld. Gezamenlijk worden zij ook wel als tweelingdorp beschouwd. Formeel, d.w.z. voor de plaatsnaamborden, postadressen e.d., zijn het nog wel aparte plaatsen.

- Vanouds had het dorp geen bebouwde kom en had het daarom witte plaatsnaamborden. Het gereedkomen van de Centrale As in 2015 om het dorp heen, is aangegrepen om het dorp te herinrichten - zie daarvoor verder bij Recentelijke ontwikkelingen - en er gelijk een bebouwde kom van te maken, met - dus - blauwe plaatsnaamborden. De reden tot het vaststellen van een bebouwde kom voor De Falom is de gewijzigde verkeerssituatie in verband met de aanleg van de Centrale As. Met de realisatie van de Centrale As is de Haadwei 'afgewaardeerd'. Dit houdt in dat de weg minder aantrekkelijk gemaakt is voor doorgaand verkeer. Er is een meer bebouwde kom karakter ontstaan, wat het instellen van een bebouwde kom mogelijk maakt. De maximum snelheid is daarmee teruggegaan van 80 km/h naar 50 km/h. De bebouwde kom-grenzen zijn bedoeld om weggebruikers duidelijk te maken dat een aangepast (snelheids)gedrag noodzakelijk is vanwege het binnengaan of verlaten van een bebouwingsconcentratie.

Naam

In het Nederlands
De Valom. Overigens zijn de plaatsnamen in de gemeente Dantumadiel sinds 2009 officieel - en alleen nog - Friestalig. Op de plaatsnaamborden staat sindsdien ook alleen nog de Friese variant.

Ligging

De Falom ligt Z van Damwoude, NW van De Westereen. Het is een water- en wegdorp, dus lintbebouwing langs weg en water.

Statistische gegevens

In 1840 heeft De Falom als - toen nog - buurtschap 65 huizen met 391 inwoners onder het dorp Akkerwoude. Onder de overige bij Status genoemde dorpen wordt de buurtschap in dat jaar niet (apart) vermeld. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 110 huizen met ca. 260 inwoners.

Geschiedenis

Tweede Wereldoorlog: twee doden bij beschieting bij De Falom
Op 13 januari 1945 ontdekken de Duitsers wapens bij een huiszoeking op de boerderij van Benedictus bij Aalsum. Deze boerderij lag in de buurt van het wapendroppingsterrein bij Aalsum en de wapens waren ook van een dropping afkomstig. De arbeider, Geale Postma uit Driezum, wordt gearresteerd. Daarna volgen een aantal arrestaties. Een van de arrestanten is dr. Gunster, de apotheker in Dokkum. Deze apotheker woonde toen in het Blokhuis, het schitterende huis met trapgevels tegenover het stadhuis in Dokkum. Deze apotheek was het hoofdkwartier van de NBS in deze streek. De apotheker speelde een belangrijke rol in het verzet en hij kende de gehele verzetsorganisatie in deze buurt. Het verzet had er groot belang bij om de apotheker uit handen van de Duitsers te krijgen. Op 19 januari worden drie arrestanten, waaronder Gunster, van Dokkum naar Leeuwarden vervoerd. De route gaat via De Falom, waar toen nog een opklapbrug was.

Het verzet besluit om de arrestanten bij De Flom te bevrijden. Ze draaien de brug een klein stukje open, waardoor de auto moet stoppen. Het was de bedoeling om bij deze actie geen schot te lossen maar het gaat mis. Van beide kanten wordt geschoten. Eén Duitser (Maus), een topman van de S.D. (Sicherheits Dienst = veiligheidsdienst) komt om en de Belgische chauffeur (De Keukelare) die voor de Duitsers werkte raakt zwaar gewond. Hij sterft later aan zijn verwondingen. De bevrijdingsactie lukt, Gunster raakt alleen gewond aan zijn knie. In de auto zit ook SD-commandant Grundmann. Hij overleeft de aanslag en weet te ontkomen. Hij is woedend en wil represaille (wraak) voor wat er gebeurd is. De bevolking in De Falom houdt haar hart vast. Veel mannen duiken onder. Grundmann verzoekt de Duitse legerleiding om Dokkum te bombarderen. Dit gaat de Duitsers te ver. Ze besluiten om 20 gevangenen, afkomstig uit de gevangenis van Leeuwarden en Groningen, bij Dokkum neer te schieten. Op 22 januari 1945 worden aan de Woudweg bij Dokkum 20 gevangenen neergeschoten. Een aantal van hen (zoals Geale Postma) kwam uit deze streek. De lijken bleven een dag liggen. Dit is de grootste massa-executie die er in Fryslân heeft plaatsgevonden. (bron: Geschiedenissite over o.a. de gemeente Dantumadiel, door Dirk Corporaal)

Ter herinnering hieraan is aan de Woudweg bij Dokkum een monument geplaatst, met daarbij de namen van de slachtoffers. In 2016 is ook bij de nieuwe brug in De Falom een monument met een informatiepaneel geplaatst. Voorheen was dat gezien het drukke verkeer door het dorp geen geschikte plek om er letterlijk en figuurijk even bij stil te staan (in 2016 is de hoofdweg door het dorp heringericht, waarvoor zie het hoofdstuk Recente ontwikkelingen). De plaquette is mogelijk gemaakt door inwoners Alle Pilat en Piet Wijbenga.

Familie Halbesma
De in - destijds nog - Murmerwoude geboren historicus Douwe Halbesma heeft in 2015 het boek 'De familie Halbesma van De Falom' gepubliceerd. Het boek over de familie Halbesma is van belang voor de geschiedschrijving van Noordoost Friesland en de Dokkumer Wâlden in het bijzonder. De oudste generaties waren voortrekkers ten aanzien van de veenafgraverij in De Falom en hebben daarna het gebied verkaveld, zodat er meerdere boerderijen ontstonden. De nazaten vestigden zich op belangrijke boerderijen in onder meer Dantumawoude, Akkerwoude en Murmerwoude, ten noorden van Rinsumageast en Hurdegaryp.

Ze behoorden overal tot de toonaangevende boerenfamilies die velen werk verschaften en initiatieven ontwikkelden op het gebied van de waterbeheersing en de vernieuwing van de landbouw. Daarnaast stonden ze lange tijd vooraan in de Doopsgezinde Gemeentevan Dantumawoude en in een aantal Hervormde kerken. Tot in de 20e eeuw zaten er Halbesma’s in het bestuur van de Maatschappij tot Nutvan het Algemeen. Het boek over de familie Halbesma kan daarom ook deels worden gezien als een streekgeschiedenis.

Recente ontwikkelingen

- De Falom is in 2016 heringericht. Als gevolg van de verlegging van de provincialeweg, als onderdeel van de nieuwe Centrale As (2015), om het dorp heen, ontstonden er kansen om het dorp te herinrichten. De aanleg van de Centrale As leidt namelijk tot beduidend minder autoverkeer over de Haadwei. Dat bood kansen en de uitdaging om de weg opnieuw in te richten. Uit statistieken blijkt dat er in 2008 gemiddeld 10.000 motorvoertuigen per 24 uur door het dorp reden. Op basis van modelberekeningen verwacht men na aanleg van de Centrale As dat er nog slechts een kleine 200 tot 400 motorvoertuigen per 24 uur over de Haadwei rijden.

Met het in 2016 uitgevoerde project Kansen in Kernen / De Falom heeft de Provincie in 2016 - samen met inwoners en ondernemers in het dorp, die inbreng konden leveren in de eisen en wensen voor de herinrichting - de leefbaarheid en de verkeersveiligheid op en rond de Haadwei verbeterd, de kwaliteit van de openbare ruimte verhoogd, en kansen benut voor ontwikkelingen voor o.a. woningbouw, bedrijvigheid en andere functies. Ruimtelijk heeft er een kwaliteitsimpuls plaatsgevonden door de Haadwei een dorpskarakter te geven. De voorheen provinciale weg is dusdanig heringericht dat er een variatie in het wegprofiel in het dorp is ontstaan van plattelandsweg, naar dorpsweg, naar dorpshart. Tussen De Falom en Feanwâlden is de weg veranderd in een klinkerweg. De Haadwei, voor zover gelegen tussen de huisnrs. 21 en 48, is afgewaardeerd voor doorgaand gemotoriseerd verkeer en is alleen nog bestemd voor landbouwverkeer, zeer lokaal bestemmingsverkeer en niet-gemotoriseerd verkeer. De weg is aangepast voor de natuur, met bruggen en veeroosters. Verder zijn er dorpspleinen aangelegd, omzoomd door leilindes. Op de brug is een kunstwerk geplaatst dat het dorp een eigen aanzien geeft.

Bezienswaardigheden

- De paaltjasker in natuurgebied De Houtwiel ligt aan de Goddeloze Singel in het NO buitengebied van Feanwâlden, maar de molen zelf ligt nét op grondgebied van het dorp De Falom (de grens tussen de dorpsgebieden van de genoemde dorpen loopt hier namelijk O langs de genoemde weg en de molen ligt net O hiervan), vandaar dat wij hem hier beschrijven, hoewel hij in sommige bronnen nog bekend staat als Tjasker Feanwâlden, omdat hij wel onder dat dorpsgebied gevallen heeft. De tjasker is namelijk in 1975 in opdracht van Staatsbosbeheer nagebouwd naar een oorspronkelijk model en ca. 600 meter W van de huidige locatie geplaatst, op grondgebied van Feanwâlden. De molen verloor daar echter op enig moment zijn functie. Daarop is hij afgebroken, in 1996 gerestaureerd en vervolgens opgeslagen. In 2005 is de molen herplaatst op de, hiervoor beschreven, huidige locatie. Daar vervult hij geen rol. Staatsbosbeheer overweegt wel de molen een bemalingsfunctie te geven. De tjasker is een gemeentelijk monument.

Evenementen en activiteiten

- Activiteitencommissie Broeksterwâld / De Falom organiseert door het jaar heen diverse evenementen en activiteiten in de beide dorpen.

- Doarpsfeest Broeksterwâld / De Falom (weekend in juni). - Video optocht Dorpsfeest 2016 (zie ook de link op die pagina naar een fotoserie van de optocht).

Landschap, natuur en recreatie

- Ter hoogte van De Falom kruist de in de afgelopen jaren aangelegde doorgaande weg De Centrale As (N356 Dokkum-Nijega) de Ecologische Hoofdstructuur (EHS). De EHS is een stelsel van ecologische zones die de samenhang tussen natuurgebieden vergroot. De Centrale As is hier deels op een dijklichaam en deels op een lange vaste brug (op palen) aangelegd. Door het viaduct (totale lengte circa 150 meter), dat de Falomster Feart en de Rinewâl overspant en het natuurgebied kruist, is een faunapassage gecreëerd, waar dieren via een veilige route de Centrale As kunnen passeren. Aan het viaduct zijn geluid- en lichtwerende voorzieningen aangebracht, en voorzieningen die (kunnen) dienen als verblijfplaats voor vleermuizen.

- ZW van het dorp, W van de Haadwei, Z van de Falomster Feart, ligt natuurgebied Houtwiel. Dit uitgestrekte moerasgebied was ooit deel van de hoogvenen die vroeger een groot deel van Fryslân bedekten. Al in de 15e eeuw wordt hier turf gewonnen. Dat gaat door tot in de 20e eeuw. Door al het graven ontstaan poelen en plassen, petgaten en legakkers. De Houtwiel was lange tijd een leeg en moeilijk toegankelijk moeras. Het domein van vissers, jagers en boeren. In Fryslân zijn de meeste van zulke moerasgebieden ontgonnen, vooral voor de landbouw. Dat lot is de Houtwiel bespaard gebleven, waardoor er nu voor natuurliefhebbers veel te genieten valt.

Nu vind je er uitgestrekte rietvelden, doorsneden door brede sloten. Elzenbosjes en opgeschoten wilgen geven het gebied een ruig karakter. Er ligt een weidevogelreservaat met open graslanden. In het riet nestelen de kleine karekiet, rietzanger, rietgors en baardmannetjes. De rietvelden zijn ook het broedgebied van de bruine kiekendief, die zich vaak jagend laat zien. Er komen ook otters in het gebied voor. Behalve de witte waterlelie groeit er in sommige sloten ook moerashertshooi. In de natte, open terreintjes bloeit het moerasviooltje. De rups van de Zilveren Maan leeft op dit plantje. Vanaf de parkeerplaats bij het Goddeloze Tolhuis onder Broeksterwâld begint een wandelpad. Dat voert door het moerasgebied en naar een heuvel met een schitterend uitzicht over de Houtwiel.

- In 2018 zijn in de Houtwielen en de Falomsterleyen, twee natuurgebieden aan weerskanten van de autoweg, Schotse Hooglanders en Exmoorpony’s uitgezet. Staatsbosbeheer zet hen in voor de begrazing. De kuddes vullen elkaar goed aan. "In ko plukt mei syn tonge en in hynder knipt mei de tosken. Se pakke beide wat oars", aldus boswachter Gjerryt Hoekstra. De Schotse Hooglanders hebben bovendien geen problemen met nat grasland en wagen zich daardoor ook in de moerassige delen van het gebied, terwijl de pony’s daarentegen liever op de hoger gelegen delen grazen. Door deze combinatie van begrazing ontstaat een gebied met grote biodiversiteit. Er ontstaan kruidenrijke graslanden, afgewisseld met ruigtes, bosstruweel en veel verschillende bloeiende planten. De dieren verspreiden bovendien zaden in hun vacht en van hun mest profiteren paddestoelen en insecten. (bron: LC, 1-2-2018)

Eten en drinken

- Toevallig in de buurt van De Falom of op zoek naar een leuke, gezellige plek voor een vergadering of feestje? Toe aan een heerlijk kopje thee of trek in biologisch boerenijs? De theetuin op het erf van De Leidraad (waarvoor zie verder bij Links) is elke donderdag en vrijdag van 10.00 tot 16.00 uur geopend. Voor grotere groepen zijn ze ook buiten openingstijden, op afspraak geopend. De bediening is in handen van de deelnemers van de dagbesteding. Zij serveren op het terras bij de vijver of op de veranda zelfgemaakte, eerlijke lekkernijen. Op de kaart staat naast biologische thee natuurlijk ook biologische, fairtrade koffie en biologisch fris. De deelnemers staan ook graag in de keuken en maken onder andere gebak met seizoensfruit en tosti’s. De meeste ingrediënten komen van het eigen erf, uit de biologische boomgaard of moestuin.

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving De Falom, met laagsteprijsgarantie!

Beeld

- Uitzicht over De Falom middels een drone-filmpje.

Links

- Muziek: - Popkoor Samar is een swingend, enthousiast en eigentijds koor uit Broeksterwâld en De Falom.

- Zorg: - De Leidraad is een kleinschalig zorgbedrijf in De Falom. Van de dagbesteding maken gemiddeld tussen de 10 en 20 deelnemers gebruik. De Leidraad zet zich met man en macht - en een hoop liefde en aandacht - in voor mensen die wel een steuntje in de rug kunnen gebruiken. Bijvoorbeeld omdat ze een verstandelijke of lichamelijke beperking hebben, een (ex-)psychiatrische achtergrond hebben, hun plek in de samenleving zoeken of in hun werk vastgelopen zijn. De professionals, vrijwilligers en stagiaires van De Leidraad steunen hen en helpen ze een stap verder.