Status

- Fransum is een buurtschap* in de provincie Groningen, in de streken Westerkwartier en Middag-Humsterland, gemeente Westerkwartier. T/m 1989 gemeente Aduard, in 1990 over naar gemeente Zuidhorn, in 2019 over naar gemeente Westerkwartier.

* Fransum wordt, omdat het een kerk heeft, soms ook wel als dorp(je) betiteld, maar omdat het nooit tot een echt dorp met een kern en voorzieningen is uitgegroeid en nog altijd slechts een handvol huizen omvat, lijkt de status buurtschap (met kerk) ons passender.

- De buurtschap Fransum valt, ook voor de postadressen, onder het dorp Den Ham.

Naam

In het Gronings
Fraansum.

Uitspraak
Fraanzom.

Oudere vermeldingen
1285 Franchim, Frenchem, 1378 Fransum, 1506 Franszum.

Naamsverklaring
Waarschijnlijk heem 'woonplaats' van de persoon Frank. Men heeft ook gedacht aan Franka-haim 'heem van het volk der Franken'. In dat geval is de overgang van k naar s, zonder dat een oorspronkelijke i volgde, zeker vreemd. Vergelijk hiervoor Winsum.(1)

Ligging

De buurtschap Fransum ligt NW van het dorp Aduard, rond de Fransumerweg. Door de buurtschap loopt de waterloop Fransumertocht.

Statistische gegevens

In 1840 omvat de buurtschap Fransum 24 huizen met 166 inwoners. Tegenwoordig omvat de wierde nog altijd slechts de kerk, een boerderij en een woning. De buurtschap in bredere zin zal nog steeds enkele tientallen panden omvatten.

Geschiedenis

De wierde van Fransum is zowel op de IJzertijd / Romeinse periode als op de Middeleeuwen (5e tot 8e eeuw) gedateerd. Bij opgravingen ter voorbereiding op de restauratie van de kerk in 1948 werden graven van voor de 13e eeuw aangetroffen (hoewel de kerk uit de 13e eeuw dateert en geen voorganger heeft gehad). In de jaren zeventig zijn in de bodem inheems Romeinse en middeleeuwse scherven aangetroffen.

Fransum was aanvankelijk een eigen kerspel (parochie) waar ook Den Ham onder viel. In 1555 splitste Den Ham zich af. Tegenwoordig valt de buurtschap kerkelijk onder Den Ham. De kerk is in 1909 aan de eredienst onttrokken. Van 1953 tot 1965 zijn er jaarlijks weer enkele diensten geweest. De kerk is in bezit van de Stichting Oude Groninger kerken.

Bezienswaardigheden

- Fransum heeft 5 rijksmonumenten.

- De kerk van Fransum dateert oorspronkelijk uit de 13e eeuw. Het kerkje bevat de oudste bakstenen preekstoel van Nederland. De preekstoel dateert uit de 14e of 15e eeuw.

Het orgel is door Pels en van Leeuwen in 1972 gebouwd. Het is een instrument van het type Fugato. Na de Tweede Wereldoorlog ontstaat de neo-barok, een stijl die teruggrijpt op de barok (1600-1715). Het orgel in de kerk van Fransum is een klein instrument, een zogeheten positief (verplaatsbaar) orgel dat duidelijk kenmerken van de neo-barok heeft. Bekende andere orgelbouwers in deze stijl zijn Flentrop, van Vulpen, Verschuren en de Scandinavische
orgelbouwers Frobenius en Marcussen. Kenmerkend voor deze orgels zijn de scherpe klank en zwakke grondtoon. In een eerste recensie na de plaatsing noemt de recensent de toon ”elegant, speels, spiritueel, soepel, fris, puntig, pikant, mild”. Het is uitstekend geschikt als continuo-instrument.

Het kerkje wordt beheerd door de in 1971 opgerichte Stichting Vroedschap Fransum. De kerk staat bekend om zijn goede akoestiek. Recentelijk heeft de Vroedschap een goede piano kunnen kopen voor de kerk, naast het reeds aanwezige orgel. De kerk is geschikt als expositieruimte, voor concerten en als trouwzaal.

- Het zogeheten kerkje van Harkema is gebouwd door (de in 2011 overleden) boer Albert Harkema. - Reportage over Albert Harkema en zijn kerk en andere bouwsels.

- Poldermolen De Eolus. - Nieuws van molen De Eolus op Facebook.

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Fransum (online te bestellen).

Links

- Algemeen: - Site over Fransum van een voormalig inwoner. - Site van en over Den Ham en Fransum.

- Nieuws: - Nieuws uit Den Ham en Fransum op Facebook.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Fransum.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)