Status

- Tolke is een buurtschap in de provincie Noord-Holland, in de streek West-Friesland, gemeente Schagen.

- De buurtschap Tolke valt, ook voor de postadressen, onder de stad Schagen.

- De buurtschap Tolke ligt buiten de bebouwde kom en had daarom witte plaatsnaamborden. Wij schrijven bewust 'had', omdat een onzer informanten hier medio 2021 is geweest en heeft geconstateerd dat het bord of de borden helaas is of zijn verdwenen.

Naam

Oudere vermeldingen
1575 Tolke, 1665 Schaeger tolcker, 1680 herdruk 1745 Tolcke, 1848 naast de huidige spelling ook Tolleke.

Naamsverklaring
"Wordt wel verklaard uit tolhekke 'hek ter plaatse waar tol betaald moet worden'."(1)

Ligging

De buurtschap Tolke ligt rond de weg Tolkerdijk (het gedeelte van deze weg tussen de spoorweg en het viaduct bij de Westerweg (de N245)). De buurtschap ligt Z van de stad Schagen, ZW van het dorp Haringhuizen, NW van de dorpen Zijdewind en 't Veld, NO van het dorp Dirkshorn en ZO van het dorp Valkkoog.

Statistische gegevens

In 1840 omvat buurtschap Tolke 9 huizen met 58 inwoners. Tegenwoordig omvat de buurtschap ca. 15 huizen met ca. 40 inwoners.

Geschiedenis

De buurtschap is ontstaan nabij de plek waar de Wallevaart overgaat in de Schagervaart. Er werd op die plek oorspronkelijk tol geheven door en voor Schagen, van schippers die binnendoor naar Alkmaar voeren. Uiteindelijk ontstond er zo een kern van bewoning. Eerst vond de tolheffing plaats bij een zogeheten overtoom of overhaal waar schuiten van de Tolkevaart over het dijkje naar de oever van het Witsmeer werden getrokken. Later kwam er een houten sluisje, een ‘verlaat’. De naam 'tolhekke' werd verkort tot 'Tolke'. Na het droogleggen en inpolderen van de Schagerwaard, zoals het Witsmeer ook wel werd genoemd, konden beurtschippers gebruikmaken van de Schagervaart naar de Ringsloot van Waarland en zo verder. Tegenwoordig heeft de buurtschap alleen een vaste brug en is het sluisverleden passé. Inmiddels is de vaartaansluiting zo goed als verdwenen en ligt de kern van de buurtschap verdeeld over de Tolkerdijk. De Tolkerdijk loopt van de N241 en de Valkkoogerdijk van Valkkoog. En zo is de huidige kern veel groter dan die oorspronkelijk was.

Natuur en recreatie

- De blauwe Tolkeroute (ca. 8 km) is een rondwandeling door het oude terpengebied aan de zuidkant van Schagen. De route voert over oude trambanen, (on)verharde land- en dijkweggetjes, vaart- en terppaden.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)