Achlum

Plaats
Dorp
Waadhoeke
Fryslân

achlum_collage.jpg

Achlum, collage van dorpsgezichten (© Jan Dijkstra, Houten)

Achlum, collage van dorpsgezichten (© Jan Dijkstra, Houten)

Achlum..JPG

Achlum, dorpsgezicht, 2011

Achlum, dorpsgezicht, 2011

Achlum.JPG

Het mooie dorp Achlum in zicht

Het mooie dorp Achlum in zicht

Achlum (2).JPG

Gertrudiskerk in Achlum

Gertrudiskerk in Achlum

Achlum (3).JPG

Monumentale kop-hals-rompboerderij in Achlum

Monumentale kop-hals-rompboerderij in Achlum

Achlum

Terug naar boven

Status

- Achlum is een dorp in de provincie Fryslân, gemeente Waadhoeke. T/m 2017 gemeente Franekeradeel.

- Onder het dorp Achlum valt ook de buurtschap Sopsum.

Terug naar boven

Naam

Oudere vermeldingen
1319 Echtlum, 1400 Achlim, 1418 Achtlum, 1936 Achlum.

Naamsverklaring
Etymologie onzeker. Misschien heem 'woonplaats, woning' van de persoon Achtele.(1)

Terug naar boven

Ligging

Het dorp Achlum ligt ZO van de stad Harlingen en ZW van de stad Franeker.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft Achlum 53 huizen met 433 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 250 huizen met ca. 630 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Dakpannenfabriek
Aan de vaart stond vroeger de Achlumer dakpannenfabriek, gebouwd in 1829. Er waren twee insteekhavens, een voor aanvoer van de klei en een voor de afvoer van de dakpannen en draineerbuizen. Restanten zijn nog steeds zichtbaar in het landschap. In de nacht van 19 op 20 november 1951 is de fabriek tot de grond toe afgebrand. In het dorp staan nog minstens drie huizen met de authentieke, kleine, felrode Achlumer dakpannen met hun eigenaardige vorm.

Achmea
Achlumer Ulbe Piers Draisma stond in 1811 aan de wieg van verzekeraar Achmea. Op 28 mei 2011 is het 200-jarig bestaan van de verzekeraar groots gevierd in het dorp. Tal van prominenten uit onder meer politiek, bedrijfsleven, wetenschap, sport en onderwijs - en zelfs de toenmalige president van de Verenigde Staten, Bill Clinton - zijn toen naar het dorp gekomen voor de lezingen, debatten en workshops tijdens de op die dag gehouden Conventie van Achlum, die ca. 2.000 bezoekers heeft getrokken. - Hier kun je een videoreportage van dit evenement bekijken.

School
Reeds in de katholieke tijd had Achlum een school. Pier Schoelmeister staat er in kerkrekeningen uit de 2e helft van de 16e eeuw. Na de kloostertijd was de kerk eigenares van school en schoolhuis, ook toen het onderwijs een zaak werk van de burgerlijke overheid en het onderwijs neutraal werd. In 1832 is er een stuk opgemaakt waarin staat waar de schoolmeester aan moest voldoen. Dat gaat over beloning, kosterswerkzaamheden, het gebruik van school, schoolhuis en tuin, luiden van de klokken, het verzorgen van het uurwerk, de werkzaamheden voor de kerkenraad en kerkvoogdij, de zorg voor de verwarming en verlichting, de orde op straat etc. In 1845 is een geheel nieuwe school met onderwijzerswoning gebouwd. In 1885 werd het een christelijke school. Er waren ongeveer 60 leerlingen. In 1911 is er een nieuwe school gebouwd aan de Hitzummerweg. (bron 6e deel 'de historie gaat door het eigen dorp', 1956, van dhr. Algra) Het schoolgebouw is toen omgebouwd tot verenigingsgebouw. De koster woonde aan de oostkant en beheerde het gebouw. In 2004 is dorpshuis De Singel geopend. De activiteiten die tot die tijd in het verenigingsgebouw werden gehouden, zijn toen overgegaan naar het dorpshuis. De koster woonde er nog een aantal jaren. Sinds 2015 staat het gebouw leeg.

In 2017 heeft de kerkelijke gemeente een aanvraag gedaan om het gebouw te slopen en er een parkeerterrein van te maken. De gemeente heeft hier toestemming voor gegeven. De Actuele Moderne Devotiebeweging heeft er bij de burgerlijke gemeente bezwaar tegen aangetekend. Zij stellen in hun bezwaarschrift o.a.: "Achlum is een unieke plek binnen de geschiedenis van Nederland en van de Moderne Devotie vanwege de Middeleeuwse School die er nog staat. Een school die door de Moderne Devoten is opgebouwd. Nergens anders in Nederland is deze combinatie van kloosterkerk, kloosterschool en kloosterboerderij te vinden. Vandaar dat wij u vragen om op te komen voor deze gezamenlijk gedragen unieke plek. Wat zal het mooi zijn wanneer we samen iets met deze Middeleeuwse School kunnen doen vanuit de coöperatieve gedachte. Juist het unieke dorpsgezicht is voor het dorp, en de gemeente, een sterk punt waar ze zich mee kan onderscheiden. Het weer zichtbaar maken van de eigen identiteit geeft een gemeente, maar ook Achmea, extra kracht en uitstraling. Tevens biedt de Moderne Devotie een spiegel voor de veranderingen in de huidige tijd."

Kerkrentmeester Jelle Tolsma betwijfelt de lezing van de Moderne Devoten. Volgens hem is er niets middeleeuws aan het pand en dateert het gebouw van vlak voor de Tweede Wereldoorlog. Het diende later als verenigingsgebouw van de kerk, maar staat al een aantal jaren leeg. Het gebouw verzakt. Er valt volgens Tolsma wegens achterstallig onderhoud "net mear yn te libjen". Van binnen zijn zelfs al enkele zaken gesloopt, zoals de cv-installatie. De PKN-gemeente wil op de plek van de school parkeerplaatsen realiseren. Mensen die minder goed ter been zijn, kunnen dan dichter bij de kerk parkeren.

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van dit dorp, kun je terecht bij het boek De geschiedenis van Achlum (tot ca. 1900) (door Klaas van der Pol, Drachten,1987) dat via de link ook online te lezen is.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- In de Dorpsvisie Achlum is door de bewoners aangegeven in welke richting het dorp zich de komende jaren wat hen betreft zou moeten ontwikkelen. De gemeente gebruikt de dorpsvisie om haar beleid zoveel mogelijk af te stemmen op de wensen vanuit het dorp.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Achlum heeft 29 rijksmonumenten.

- Op een terp gelegen Hervormde (PKN) Gertrudiskerk (De Terp 1), bestaand uit vooral aan de noordzijde goed zichtbare romaanse tufstenen schipmuren, gekarakteriseerd door een spaarveld met rondboogfries; driezijdig gesloten gotisch koor en toren uit 1790 met houten klokkenverdieping. Aan de noordmuur een roodzandstenen staande reliëffiguur, inwendig maskerconsoles. Gotische kap. Orgel met hoofdwerk en bovenwerk, in 1854 gemaakt door L. van Dam en Zonen. Klokkenstoel met gelui van twee klokken van H. Falck, 1621 en 1631, diameter respectievelijk 122 cm. en 110 cm. Het mechanisch torenuurwerk van Gebr. van Bergen (Midwolda) uit 1916 is buiten gebruik gesteld. De inrichting van de kerk dateert van omstreeks 1650 en verkeert grotendeels nog in originele staat.

- De voormalige Gereformeerde kerk (Monnikenweg 12), uit 1903, is na de laatste dienst op 3 maart 2002 buiten gebruik gesteld, verkocht aan een particulier en herbestemd tot woning. De doopvont is verhuisd naar de Hervormde kerk in het dorp. Het orgel is in 1908 gebouwd door de firma M. Vermeulen (Woerden) voor de Gereformeerde kerk van Serooskerke (Walcheren). In 1958 restaureert de firma Ernst Leeflang (Apeldoorn) het orgel en plaatst het over naar Achlum. De dispositie is daarbij enigszins gewijzigd. Het orgel bevindt zich nog altijd in de woning. In 2017 heeft Marike Geel het pand gekocht. Zij is daarvoor verhuisd vanuit Amsterdam omdat zij meer ruimte wilde voor zichzelf en haar drie honden. In de reportage van het KRO/NCRV-programma BinnensteBuiten d.d. maart 2018 vertelt Marike en laat ze zien hoe ze daar nu woont.

- De voormalige kerk van de Vereniging van Vrijzinnige Protestanten in Nederland (Jonkerschap 5), uit 1887, is in 1976 buiten gebruik gesteld en herbestemd tot winkel.

- De Achlumermolen is gebouwd in 1851 en deed dienst voor de bemaling van de polder. In 1830 stonden er vier van deze molens rond Achlum, die elk een deel van de landerijen bemaalden. In de jaren 1970, na de ruilverkaveling, verloor de molen zijn bemalingsfunctie. Deze molen is het enige overgebleven exemplaar en is in 2007 gerestaureerd. De molen werd vanaf 1950 aangedreven door een elektromotor en sindsdien had het molenaarshuisje ook stroom. Het huisje is jarenlang bewoond door Haye Thomas, de bekende NOS-correspondent (o.a. Londen).

- De kloosterboerderij is een beeldbepalende boerderij naast de kerk in Achlum. Deze boerderij was eigendom van het klooster dat voorheen op het kaatsveld middenin het dorp stond. Deze kop-rompboerderij met gracht is diverse keren herbouwd. In de schuur zit een metselsteen met het jaartal 1679 en op de voorkant van het huis staat het jaartal 1700. De aangebouwde stelpboerderij is van de eerste helft van de 19e eeuw. In het woonhuis zijn onder meer verschillende soorten tegels en tegeltjes te bezichtigen, een bedsteewand en twee kelders. Er scharrelen verschillende dieren rond, onder andere. Friese roodbonte koeien, mangalitzawolvarkens en sabelpootkrielkippen.

- De melkfabriek van Achlum (Monnikenweg 20) is in 1888 opgericht door 22 boeren als Vereniging Coöperatieve Stoomzuivelfabriek. In deze fabriek werd de melk verwerkt tot oner andere kaas en pap. In 1898 is samen met nog vijf zuivelfabrieken de Frico opgericht voor het opbouwen van een beter handelssysteem. De fabriek is als zuivelfabriek in bedrijf geweest tot 1971. Na diverse latere andere bestemmingen is tegenwoordig Klafa Chocola hier gevestigd. Dit bedrijf maakt chocolade voor onder andere fabrieken en bakkers. Op ambachtelijke wijze worden er eindproducten gemaakt, zoals hazelnootpasta en (berenburg)repen.

- Gevelstenen in Achlum.

Terug naar boven

Evenementen en activiteiten

- Activiteiten Comité Achlum bestaat sinds de komst van het nieuwe dorpshuis in 2004. De commissie is voortgekomen uit de voormalige Oranjevereniging, die vanaf 1946 de Koninginnedag, de dodenherdenking en het dorpsfeest organiseerde. Het comité organiseert door het jaar heen diverse activiteiten voor alle leeftijden, uiteenlopend van een lezing in het dorpshuis tot een kanotocht of een excursie. Jaarlijks terugkerende festiviteiten zijn Koningsdag, Sint-Maarten en de intocht van Sint-Nicolaas. Eens in de vijf jaar wordt er een dodenherdenking georganiseerd.

- Op tweede paasdag is er een wandeltocht in en rond Achlum. De start is om 14.30 uur bij Dorpshuis De Singel. Het is een tocht van dik 5 km over de uitgestrekte landerijen rondom het dorp. Rennende hazen, weidse vergezichten, zwevende zwanen; je komt het allemaal tegen. Onderweg worden er verhalen verteld die zich hier hebben afgespeeld. De tocht is geschikt voor jong en ouder, en gaat in een rustig tempo. Bij nat weer is het verstandig om laarzen te dragen. Honden mogen niet mee. De tocht is voor eigen risico. Na afloop is er in Dorpshuis De Singel gelegenheid om na te praten.

- Dorpsfeest (weekend begin juli).

- "Op 2e kerstdag is er in Achlum de Kerstkuier. We lopen de route in één groep. Het is een wandeling van ongeveer 6 km, die we afleggen in een rustig tempo, waarbij we genieten van weidse vergezichten. Deze tocht gaat over boerenland waarvoor we toestemming hebben gekregen. Onderweg zijn er korte verhalen. Iedereen die deze middag lekker in beweging wil zijn en frisse lucht wil happen is van harte welkom. Waterdichte laarzen of hoge schoenen zijn aan te raden. Na de Kerstkuier kan er in het dorpshuis gezellig worden nagepraat. De tocht is niet geschikt voor wandelwagens en honden mogen niet mee. De tocht is op eigen risico. De Kerstkuier is gratis. Voor de consumpties, erwtensoep en chocolademelk wordt een bijdrage gevraagd. Opgave is niet nodig. Je bent van harte welkom. De start is om 14.00 uur bij dorpshuis De Singel."

Terug naar boven

Natuur en recreatie

- De Kuierroute Achlum zijn eigenlijk vier routes, samen in totaal 8,5 km, die je naar behoefte kunt combineren. De route is in 2008 officieel geopend. Het dorp heeft er in 2007 de Ommetjes-prijsvraag van Landschapsbeheer Friesland mee gewonnen. Van de 52 inzendingen uit heel Fryslân wist de werkgroep recreatie en wandelpaden van de actieve dorpsorganisatie het meest te overtuigen. De € 10.000 die ze ermee gewonnen hebben, is gebruikt om het pad echt goed te ontsluiten met klaphekjes, bankjes, informatieborden en wegwijzers. De routes lopen over het land van drie boeren die graag aan het initiatief van de inwoners wilden meewerken, mits honden niet werden toegestaan, omdat die het vee kunnen afschrikken en hondendrollen ziektes op het vee kunnen overdragen. Tijdens de route kom je ineens door een lager gelegen stuk land. Dat komt omdat daar klei is afgegraven voor de dakpannenfabriek die het dorp heeft gehad. Zie daarvoor verder bij Geschiedenis.

- Roelie Greidanus organiseert rondleidingen in het dorp, voor groepen vanaf 15 personen. Je kunt kiezen uit Rondje Achlum (in een wandeling van ongeveer 1 kilometer wordt er verteld over de historie van dit oude terpdorp. Daarnaast worden er volksverhalen verteld. De rondleiding duurt een dik uur), Rondleiding Chocoladefabriek (met proeverij!), Bezichtiging Kloosterboerderij en Bezichting kerk. De rondleidingen zijn geschikt voor bijvoorbeeld personeelsverenigingen, familiedagen, verenigingen, vriendengroepen en dergelijke. In verband met de opstapjes en trapjes in de boerderij is die ronleiding niet geschikt voor minder validen. Voor een leuk dagje uit kun je een combinatie van een paar rondleidingen maken. Vraag naar de mogelijkheden van koffie of thee met zelfgebakken lekkers of een hapje en een drankje. In de buurt zijn ook diverse prima restaurants. In juli en augustus is er ook een rondleiding voor het dorp waarbij iedereen kan aansluiten. Start om 14.30 uur bij de bankjes bij de kerk. Opgave is niet nodig. Kijk voor de datums tegen die tijd op de site.

Terug naar boven

Links

- Algemeen: - Site van en over Achlum.

- Nieuws: - Nieuws uit Achlum op Facebook.

- Belangenorganisatie: - "Dorpsbelang Achlum is de schakel tussen de gemeente en het dorp. Voor zaken waarover de gemeente of andere instanties willen weten hoe men er in het dorp over denkt, kan men Dorpsbelang benaderen. Het bestuur van Dorpsbelang bestaat uit vijf personen. Bij hen kun je terecht met vragen, opmerkingen, goede ideeën, klachten en al wat dies meer zij."

- Dorpshuis: - Het plaatselijke café sluit in 1999 de deuren en de Gereformeerde kerk met bijgebouw wordt in 2002 verkocht. Er is vanaf dan nog maar een gebouwtje met achterstallig onderhoud voor alle bloeiende verenigingen in Achlum, en dat kan natuurlijk niet. Daarom wordt een bouwcommissie opgericht die na veel touwtrekken een subsidie en bouwvergunning loskrijgt. Vele acties en een grote ploeg vrijwilligers hebben gezorgd voor een grote kostenbesparing. Door veel zelfwerkzaamheid is € 150.000 bespaard.

De vastberadenheid van alle vrijwilligers wordt beloond met de opening van Dorpshuis De Singel in april 2004. Het dorpshuis wordt met vrijwilligers gerund. Het cafégedeelte is iedere vrijdag en zaterdag geopend vanaf ongeveer vijf uur. Door de week is het dorpshuis vaak open voor de diverse verenigingen die dan hun wekelijkse morgen, middag of avond met hun leden houden. Activiteiten Comité Achlum organiseert voor jong en ouder diverse activiteiten in en rond De Singel. Ook is het mogelijk om een zaal van het dorpshuis te huren voor bijvoorbeeld een feest, jubileum et cetera.

Dorpshuis De Singel is van eind 2020 tot voorjaar 2921 gerenoveerd, zodat het weer voor vele jaren een duurzaam en vitaal trefpunt is voor de inwoners van Achlum. Een werkgroep van inwoners had een tweeledig plan bedacht, dat zich ook richt op de aangrenzende sporthal. Hier is een multifunctionele vloer in gekomen. Zo kan de ruimte - naast onderdak bieden aan kaatsers, voetballers, volleyballers en gymmende schooljeugd - nu ook dienst doen als feestzaal of evenementenlocatie. De nieuwe vloer scheelt een hoop werk. Voorheen moest men er voor niet-sportevenementen steeds eerst een plastic laag en dan een houten vloer overheen leggen. De nieuwe vloer hoeven ze na afloop alleen nog maar schoon te maken. Met behulp van tachtig zonnepanelen wordt nu een groot deel van de energiekosten gedekt. Het dorpshuis zelf is waar nodig gemoderniseerd en is nu geheel rolstoelvriendelijk. En naast De Singel is een moestuin gerealiseerd. De gemeentelijke, provinciale en landelijke fondsnwerving heeft 150.000 euro opgeleverd. Het dorpshuis heeft zelf ook 75.000 euro bijgedragen, deels, net als bij de bouw, door zelfwerkzaamheid.

- Sport: - "Stormvogels ’64, de voetbalclub van Achlum, is, zoals de naam al suggereert, opgericht in 1964 en heeft een prachtig voetbalveld achter de Tanjabuurt. De kleedgelegenheid is ondergebracht in een oude woning aan de Tanjabuurt. Het is voor nieuwe bezoekers altijd weer een verrassing als ze de ‘huiskamer’ in komen. Natuurlijk is er binnen een nette kleedkamer met douche en toilet.Er is geen kantine, daar hebben we een dorpshuis voor, maar ‘s morgens zorgen we voor koffie en na de seniorenwedstrijd wordt er even nagepraat tot een kratje bier leeg is.

Stormvogels werkt op jeugdgebied samen met buurdorp Arum, om op deze manier voor alle leeftijden een team te kunnen samenstellen. Deze samenwerking geldt voor de oudere jeugd (vanaf 12 jaar), omdat er dan elftallen gevormd moeten worden. Voor kleine dorpen wordt het zonder samenwerking moeilijk om complete teams op de grasmat neer te zetten.Er is één seniorenelftal, dat voetbalt in de reserve vijfde klasse. Het gaat er om ongedwongen sportief bezig te zijn op zaterdagmiddag. Als er genoeg deelname is wordt er een keer in de week getraind."

- Genealogie - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Achlum, met foto's van de grafzerken.

Reactie toevoegen