Status

- Standdaarbuiten is een dorp in de provincie Noord-Brabant, in de regio West-Brabant, en daarbinnen in de streek Baronie en Markiezaat, gemeente Moerdijk. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1996.

- Wapen van de voormalige gemeente Standdaarbuiten.

- Onder het dorp Standdaarbuiten vallen ook de buurtschappen Barlaque (deels), Kreek, Molendijk.

Naam

Naamsverklaring
Er zijn twee verschillende verklaringen, die zo te lezen beide zo hun aanhangers hebben:
-Genoemd naar de standaert ‘grenspaal’ die hier in de slikken van het nieuwe gors geplaatst was. Al vroeg heeft men de naam volksetymologisch willen duiden als ‘het zand daarbuiten’.(1)
-Voorzitter C. Sweere van de Heemkundeikring hecht wél het meeste geloof aan de laatste verklaring, hoewel “sommigen geloven dat de naam iets te maken heeft met een baken voor de scheepvaart dat vroeger, nog voor de inpoldering van het gebied, ‘daar buiten stond’” (1028).
- En dan hebben we ook nog de lokale site die beide verklaringen aannemelijk acht. Zie verder op die site.

Carnavalsnaam
Tijdens carnaval heet het dorp Zwammegat.

Ligging

Standdaarbuiten ligt ZW van Zevenbergen, ZO van Fijnaart, NW van Oudenbosch.

Statistische gegevens

In 1840 heeft de gemeente Standdaarbuiten 167 huizen met 1.144 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 48/304 (= huizen/inwoners) en de buurtschappen Molendijk 26/150, Noordhoek (deels) 36/266 en De Kreek 57/424. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 1.000 huizen met ca. 2.250 inwoners.

Geschiedenis

De schorren van dit voormalige kustgebied, grenzend aan de Mark en Dintel, worden in 1527 bedijkt door Jan III van Glymes, Markies van Bergen op Zoom. Daarvóór is het land met veel eb en vloed. Na de inpoldering ontstaat nieuw land met een vette, vruchtbare kleilaag die is aangeslibd. Daaronder bevindt zich zeezand.

Het dorp Standdaarbuiten is ontstaan in 1529. Aanvankelijk bestrijkt het dorpsgebied 880 hectare, door latere inpolderingen uiteindelijk 1.350 hectare. Het gebied is jarenlang een speelbal geweest tussen het Markiezaat van Bergen op Zoom en het Graafschap Holland. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog (die eindigt met de Vrede van Munster in 1648) is het gebied een soort niemandsland, een vaag grensgebied tussen de Hollandse opstandelingen en de Spaanse troepen. Nu eens wordt het land geplunderd door de ene, dan weer door de andere partij en de grenzen wisselen geregeld. Het is uiteindelijk een belangrijk gebied met vruchtbare grond.

Na de Franse tijd, begin 19e eeuw, is het gebied verdeeld over een 15-tal boerderijen met ieder zo’n 40 hectare grond.

In de Tweede Wereldoorlog is Standdaarbuiten zwaar gebombardeerd bij de bevrijdingsgevechten van eind 1944. De geallieerden waren tot de Mark opgerukt en er was de Duitsers veel aan gelegen tijd te winnen, zodat zij zich met hun materieel konden terugtrekken ten noorden van het Hollands Diep.

De haven is in de jaren zestig gedempt. Een dukdalf in de Havenstraat herinnert hier nog aan. Vroeger was er in Standdaarbuiten een veer over de Mark naar Oudenbosch, dat door een brug is vervangen. Ook de vlasschool bestaat niet meer. De vlasindustrie is later opgevolgd door de champignoncultuur*.
* Zie ook bij Noordhoek.

Het silhouet van Standdaarbuiten is in de loop van de 20e eeuw danig afgevlakt. Jarenlang zijn er 3 ‘hoogtepunten’ in het dorp: de molen, de schoorsteen van de suikerfabriek (54 meter hoog) en de toren van de kerk (58 meter hoog). De suikerfabriek is echter rond 1930 afgebroken. De molen is eerst van zijn wieken ontdaan door de molenaar, die in 1921 machinaal gaat malen, en de Tweede Wereldoorlog doet de rest: tijdens beschietingen bij de bevrijding in 1944 is de molen nog een keer gehalveerd. Ook van de toren van de RK kerk is tijdens dezelfde gevechten een flink stuk (de spits en een stuk van het metselwerk) vernietigd. Het enige ‘hoogtepunt’ dat het dorp tegenwoordig dus nog over heeft is de 'afgeknotte' toren van de kerk...

Onderwijs
In de jaren vijftig kent Standdaarbuiten de Jacintha kleuterschool, een lagere school voor jongens en een lagere school voor meisjes. Begin jaren zeventig 'fuseren' de beide lagere scholen. De nieuwe lagere school krijgt de naam St. Antoniusschool. In 1985 wordt de Wet op het Basisonderwijs van kracht. De St. Antoniusschool en de Jacintha kleuterschool zijn toen samengevoegd tot basisschool St. Antonius. In 1997 komen 12 katholieke scholen uit de regio samen onder het bestuur van de nieuwe Stichting Het Barlake. In 2011 verhuist de St. Antoniusschool naar een nieuw gebouw in de Antoniusstraat. De naam van de school wordt veranderd in basisschool Aventurijn. In 2012 fuseren Het Barlake en de prof. Gielenstichting tot de Borgesiusstichting.

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van dit dorp, kun je terecht bij de volgende instanties en sites:

- "Het doel van Heemkundekring 't Sandt daer Buyten is het beheren en uitdragen van de heemkunde en het cultureel en historische erfgoed en achtergronden van Standdaarbuiten, Noordhoek en omgeving. Activiteiten: Regelmatig uitstapjes met een cultureel/historisch karakter; Meerdere malen per jaar gezellige avondactiviteit met sprekers, taalpuristen, deskundigen op gebied van genealogie, oudheidskunde, verhalen, dialecten, etc. waarbij naast het cultureel-historisch karakter ook gezellig samenzijn van de leden een belangrijk aspect is; Regelmatig houden van thematentoonstellingen over de heemkunde; Openstelling van Heemhuis D’ouwe school (documentatiecentrum); Beheer van historisch archief als naslagwerk voor jong en oud; 2 maal per jaar uitbrengen van periodiek; Regelmatig uitbrengen van publicaties omtrent diverse uiteenlopende onderwerpen middels de Nieuwsbrief “Sandtloper”; Incidenteel uitgeven van boeken over uiteenlopende thema’s betreffende de oudheidkunde van ons dorp; Deelnemer aan jaarlijkse Kunst- en Cultuurroute binnen de gemeente Moerdijk, middels wisselende exposities in de molen; Lidmaatschap Stichting Brabants Heem; Deelnemer Regionaal Archief West-Brabant."

- Verhalen over de geschiedenis van Standdaarbuiten op de site van het Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC).

Recente ontwikkelingen

- "In Standdaarbuiten is een suikerentrepot gelegen, dat tot 2000 als zodanig in gebruik was. Sindsdien was de locatie bestemd voor en in gebruik door bedrijven tot en met milieucategorie 2. Initiatiefnemer Suikerentrepot B.V. wil de potenties van het Rijksmonumentale pand beter benutten en de belevingswaarde ervan voor de inwoners vergroten door een samenhangend pakket van elkaar versterkende functies erin onder te brengen. Centraal onderdeel hierbij was bij aanvang de verplaatsing van de buurtsuper (Attent) vanuit de Markt naar het suikerentrepot. Het startdocument voor de ontwikkeling is op 12 januari 2017 door de gemeenteraad vastgesteld. Als gevolg van de conclusie dat de overgang van de Attent(Spar)-buurtsuper naar het entrepot niet haalbaar bleek, en de Spar ook reeds een toekomstigbestendige huisvesting heeft gecreëerd op hun huidige plek op de Markt, zijn de plannen aangepast naar een wooncomplex met 44 appartementen.

De (deels koop-, deels huur-)appartementen komen aan beide zijden van het pand: een deel aan de waterkant, een deel aan landzijde. "Als er geen zienswijze of beroep wordt ingediend dan kunnen de verbouwingswerkzaamheden al in het najaar van 2021 starten. De plannen voor het entrepot zijn de afgelopen jaren geregeld in het dorp aan de orde geweest, en daaruit sprak draagvlak. Bovendien is de vraag naar nieuwe woningen groot, dus het zou geweldig zijn als de plannen doorgaan en we zo snel mogelijk kunnen beginnen met het bouwen", aldus wethouder Désirée Brummans." (bron: gemeente Moerdijk)

- Gebiedsplan Standdaarbuiten (2016).

- De Vlinderbuurt is een nieuwbouwwijkje in ontwikkeling.

Bezienswaardigheden

- Standdaarbuiten heeft 4 rijksmonumenten: de boerderij met koetshuis op Molendijk 7 (beide uit ca. 1880), het herenhuis op Hoogstraat 27 en het Suikerdepot van CSM uit 1921 op Veerstraat 18. Het Suikerdepot wordt verbouwd en herbestemd tot woon- en winkelruimten.

- Standdaarbuiten heeft 5 gemeentelijke monumenten: gemaal Keenesluis (Barlaaksedijk), de Hervormde kerk (Havenstraat 7), de voormalige pastorie (Havenstraat 5), het voormalige Raadhuis (Markt 32) en molenromp Persephone (Molenstraat 10).

- De Sint Johannes de Doperkerk, met muurschilderingen van Colette, is in de eerste helft van de jaren twintig gebouwd. Deze kerk diende ter vervanging van het eenvoudige gotische kerkje, dat te klein bleek om het gegroeide aantal gelovigen voldoende plaats te bieden. Voor de lotgevallen van de kerktoren zie bij Geschiedenis. De kerk is in 2014 benoemd tot gemeentelijk monument, en aan de eredienst onttrokken, omdat een gemiddelde kerkdienst nog maar ca. 15 parochianen trok. In 2015 is het pand verkocht aan inwoner en ondernemer Adrie Kuijstermans, die in 2004 ook het voormalige suikerdepot aan de Veerstraat heeft gekocht en sindsdien verhuurt. De drie kerkklokken zijn verhuisd naar de basiliek van Oudenbosch. Kuijstermans wist in 2015 nog niet wat hij met het pand zou gaan doen; hij had daar ideeën genoeg over, maar die waren nogal uiteenlopend dus dat moest hij nog even goed laten bezinken. Zijn belangrijkste doel was te voorkomen dat het pand aan sloop ten prooi zou vallen, "want anders zou mijn oom uit de grond komen", zo stelt hij in het gelinkte interview n.a.v. de verkoop. - In 2016 onthult Kuijstermans dat hij een gebouw in het pand wil realiseren, en dat hij wellicht zelfs de in de oorlog vernielde torenspits weer wil herbouwen, maar ook in het artikel onder de link wordt de herbestemming nog niet duidelijk.

- De Hervormde kerk uit 1810 heeft in 2010 na precies 200 jaar dus, haar deuren voor erediensten gesloten. Amper 10 mensen kwamen nog iedere zondag naar de kerk om een dienst bij te wonen. Bovendien was het voor de Protestantse Gemeente Fijnaart, Heijningen en Standdaarbuiten (die verder nog 2 kerken heeft in Fijnaart) vrijwel niet te doen om genoeg ambtsdragers voor de erediensten op de been te brengen. De kerkelijke gemeente wil de kerk uit 1810 wel behouden. Een werkgroep bekijkt welke activiteiten nog in de kerk kunnen worden gehouden.

- De molenromp aan de Molenstraat was een ronde stenen stellingkorenmolen en dateert uit 1786. De molen was de opvolger van een houten koren- en schorsmolen uit 1531, die in 1785 is afgebrand. De huidige molen is onttakeld in 1921, waarna deze met een dieselmotor verder draait, en doet thans dienst als opslag. De aanbouw deed dienst als pakhuis annex machinekamer. Het bovenste deel van de romp heeft aan het einde van de Tweede Wereldoorlog danig onder vuur gelegen; het was immers een prima uitkijkpost voor de Duitsers. De molenromp is een dankbaar broedobject voor gierzwaluwen.

- De heemkundekring heeft in 1997 de dorpspomp (Markt, voor het voormalige gemeentehuis) gerestaureerd. De pomp stond van 1897 tot 1921 ook op de Markt maar fungeerde toen meer als pronkstuk. Het water dat eruit kwam, was namelijk nauwelijks te drinken. Men zei dat dat kwam doordat de pomp te dicht bij het kerkhof stond… In ieder geval was de pomp populair als ontmoetingsplaats voor de plaatselijke bevolking. De restauratie is uitgevoerd ter nagedachtenis aan de periode dat Standdaarbuiten een zelfstandige gemeente was (1813-1996). Als eerbetoon aan de toenmalige burgemeester die er in 1897 voor zorgde dat het dorp van drinkwater werd voorzien, staat er de volgende inscriptie op: ‘Breng hulde aan wijlen uwen burgervader den edelachtbare heer Jac. van Dorst (toepasselijke naam, red.) door wiens zorg ik u laaf en reinig.’

- Voormalig stoomgemaal De Eersteling (Molendijk 26) is in 1881 in gebruik genomen. De stoommachine is in 1915 vervangen door een zuiggasmotor. Bij de Watersnoodramp van 1953 heeft het gemaal zijn waarde bewezen. De schade aan de polders naast de Mark blijft beperkt. Het gemaal staat al 5 jaar leeg als Leo en Marie-José in 1972 de machinistenwoning naast het gemaal betrekken. Vandaag de dag zijn zij in fasen het gemaal aan het restaureren. Na restauratie wordt het gemaal toegankelijk voor publiek, en komen er kleinschalige exposities met onderwerpen als stoommachines en waterbeheersing, gekoppeld aan de lokale geschiedenis van De Eersteling en de Oudlandse polders.

Jaarlijkse evenementen

- Met jaarlijks zo’n 20.000 bezoekers is de Lichtjesoptocht van Standdaarbuiten een van de grotere evenementen in de gemeente Moerdijk. De optocht wordt ieder jaar op Carnavalszaterdag gereden. De start is rond 19.30 uur. Het evenement wordt live uitgezonden op Omroep Brabant. De Lichtjesoptocht wordt georganiseerd door Karnavalsstichting De Deurzetters, met de hulp van vele vrijwilligers. Een van de clubs die hier jaarlijks een wagen voor bouwt, is Bc The Kids. - Videoreportage Lichtjesoptocht 2014 door Omroep Brabant (1 uur 15 min.). - BC de Lurkers.

- De 15 km van Standdaarbuiten (hardlopen: 1, 2, 5, 10 of 15 km) op Hemelvaartsdag.

- Dorpsweek (mei).

- "Bij de Avondvierdaagse van Standdaarbuiten (mei) kunnen de wandelaars kiezen tussen 5 of 10 km per avond. Voor de allerkleinsten hebben we ook een dreumesroute van 3 km, deze is gelijk aan de rolstoelroute, kinderen uiteraard alleen onder begeleiding van een volwassene. Deelnemers aan de de 10 km (kinderen t/m groep 8 alleen onder begeleiding van een volwassene), zijn vrij om hun eigen tempo te bepalen. Op vrijdag halen we de wandelaars in op het terrein voor De Standaert, dus niet meer in het bos, de wandelaars hoeven zo ook niet meer op elkaar te wachten. Deelname kost € 4,00 en geschiedt op eigen risico. Voor iedere deelnemer is er iedere avond bij de stempelpost een appel of drankje en op vrijdag bij aankomst een avondvierdaagse herinnering."

- De Polderchallenge Standdaarbuiten (op een zondag begin september) biedt verschillende uitdagingen: de Inimini-Run, de Kids-Run, de Fun-Run, de Tough-Run en de Dogs-Run. Wat dat allemaal inhoudt, kun je lezen onder de link.

Landschap, natuur en recreatie

- Staatsbosbeheer heeft Z van Standdaarbuiten een bos aangelegd, gelegen langs de Mark, tussen de A17 en de weg naar Schans / Oudenbosch.

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Standdaarbuiten, met laagsteprijsgarantie!

Beeld

- Fotoreportage over Standdaarbuiten door Kees Wittenbols uit Breda.

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Standdaarbuiten (online te bestellen).

Links

- Belangenorganisatie / leefbaarheid: - Dorpsraad Standdaarbuiten.

- "De Dorpstafel Standdaarbuiten is er voor en door de mensen uit en in ons dorp. Als dorp doen we al veel, kunnen we veel en kan er nog veel stukken beter. U kunt altijd vrijblijvend als inwoner aanschuiven bij de dorpstafelavonden. U vindt via deze pagina de data waarop de avonden plaatsvinden in de Standaert via de tab Evenementen op de Facebookpagina."

- Onderwijs en kinderopvang: - De naam van Basisschool Aventurijn staat symbool voor: ieder kind is uniek en heeft haar of zijn eigen capaciteiten, net als een edelsteen. En het onderwijs moet een avontuur zijn. - Kinderopvang De Dwergjes. - Kinderopvang Het Zwammeke.

- Jongeren: - Jongerenvereniging KPJ Standdaarbuiten.

- Muziek: - "Harmonie Oefening is een klein ambitieus orkest uit het dorpje Standdaarbuiten, gelegen in het mooie West-Brabant. Onze vereniging is opgericht in 1863 en daarmee een van de oudste verenigingen uit de regio. Onze harmonie bestaat uit twee onderdelen: The Music Factory en het A-orkest. In het eerstgenoemde orkest zitten met name de beginnende muzikanten, het A-orkest bevat de meer gevorderde muzikanten. Voor de allerjongste muzikanten biedt onze vereniging AMV-cursussen aan. De letters AMV staan voor Algemene Muzikale Vorming.

Waar houden wij ons allemaal mee bezig? Met een heleboel. Er worden gedurende het jaar uiteenlopende optredens gegeven. Vaste prik is altijd ons Galaconcert ter opening van de Dorpsweek in Standdaarbuiten. Dit vindt plaats op de zaterdagavond voor Hemelvaart. Verder geven wij ook andere concerten in en buiten de regio. Te denken valt aan onze uitwisseling met een orkest uit Guldental, het concert met de nationaal bekende pianist Cor Bakker en verschillende optredens in de Efteling. Meest trots zijn wij nog altijd op de deelname aan het muziekconcours waarbij wij promotie naar een hogere klasse afdwongen."

- Majorette- en Twirlvereniging The Stardreams.

- Sport: - Atletiek Vereniging Standdaarbuiten (Avs’90).

- Voetbalvereniging SVC.

- Tennisvereniging TC Rally.

- Zorg: - "Centrum voor Wonen & Zorg De Blomhof is met 25 appartementen verdeeld over twee verdiepingen een kleinschalige locatie, fraai gelegen aan een park met schitterende waterpartij. Aan De Blomhof zijn seniorenwoningen van woningstichting Bernardus gekoppeld. Waar nodig wordt door medewerkers van De Blomhof extramurale zorg aan de bewoners verleend. De Blomhof biedt de bewoners een breed aanbod van activiteiten. Voor elke bewoner is er wel een activiteit die aansluit bij zijn/haar interesses. Je kunt hierbij denken aan sjoelen, rikken, bridgen, kaarten maken, bewegen voor ouderen, vitaliteittraining, koersbal en nog veel meer. De Blomhof heeft ook een ontspanningscommissie. Deze organiseert bingo’s, toneeluitvoeringen, sinterklaasmiddagen, kerstvieringen; kortom de grotere activiteiten. Regelmatig organiseert deze commissie ook activiteiten waarbij mensen uit het dorp of de aanleunflat worden uitgenodigd.

- Het voormalige Raadhuis (Markt 32) is tegenwoordig herbestemd als Thomashuis, dat is een kleinschalige woonvoorziening voor mensen met een verstandelijke beperking.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)