Status

- Gasthuis is een buurtschap in de provincie Limburg, in de streek Heuvelland, gemeente Eijsden-Margraten. T/m 1981 grotendeels gemeente Bemelen, deels gemeente Wijlre. In 1982 in zijn geheel over naar gemeente Margraten (het gedeelte van de buurtschap dat in de gemeente Wijlre lag, ging niet samen met die gemeente over naar de gemeente Gulpen, maar werd, door middel van een grenscorrectie, aan de gemeente Margraten toegevoegd), in 2011 over naar gemeente Eijsden-Margraten.

- De buurtschap Gasthuis valt, ook voor de postadressen, onder het dorp Bemelen.

- De buurtschap Gasthuis ligt buiten de bebouwde kom en heeft daarom witte plaatsnaamborden.

Naam

In het Limburgs
't Gastes.

Oudere vermeldingen
1603 Opgasthuis, 1835 Gasthuis.

Naamsverklaring
De buurtschap dankt zijn naam aan het Sint Servaasgasthuis dat hier was gevestigd langs de heerbaan annex pelgrimsroute Maastricht-Aken, die N van Margraten liep (er was nog een tweede heirbaan, die liep Z van Margraten, via Cadier en Keer en Hoogcruts naar Trier). De huidige rijksweg Maastricht-Aken (midden door Margraten) is pas in 1825 aangelegd. In de middeleeuwen lagen langs de route drie gasthuizen voor de vermoeide reizigers: in Bemelen waar nu de buurtschap Gasthuis ligt, in Scheulder en in Gulpen. (8, 9)

Ligging

De buurtschap Gasthuis ligt rond de gelijknamige weg (met uitzondering van het oostelijkste gedeelte van die weg, want dat ligt in buur-buurtschap Wolfshuis)*, O van het dorp Bemelen, NO van het dorp Cadier en Keer, NW van het dorp Margraten, WNW van het dorp Scheulder, W van het dorp Sibbe, ZW van het dorp Vilt en Z van het dorp Berg.
* Het is begrijpelijk dat sommigen denken dat de bebouwing aan de hele weg Gasthuis ook wel onder die buurtschap zal vallen. De panden vanaf huisnrs. 75 oneven en 18 even vallen echter onder buur-buurtschap Wolfshuis (die ter plekke met eigen plaatsnaamborden wordt aangeduid). Om aan dit veelvoorkomende misverstand een einde te maken, zou het logischer zijn om dat deel van de weg ook naar de bijbehorende buurtschap te noemen.

Statistische gegevens

In 1840 omvat de buurtschap Gasthuis 15 huizen met 97 inwoners onder de gemeente Bemelen, 2 huizen met 17 inwoners onder de gemeente Wijlre. Tegenwoordig heeft de buurtschap ca. 40 huizen* met ca. 100 inwoners.
* Dat is, zoals beschreven onder Ligging, dus exclusief de ca. 10 panden aan deze weg die onder buur-buurtschap Wolfshuis vallen.

Recente ontwikkelingen

- De wegen in de buurtschappen Gasthuis en Wolfshuis zijn in 2016 heringericht in het kader van optimalisering van de 60 km-zone, volgens de tegenwoordig daarvoor geldende richtlijnen (met name is ongedaan gemaakt dat er voorheen sprake was van voorrangskruisingen).

Bezienswaardigheden

- De buurtschap heeft 15 rijksmonumenten*, waarvan er 11 betrekking hebben op de historische buitenplaats Gasthuis.
* In de lijst onder de link staan er 17, maar 2 hebben er betrekking op buur-buurtschap Wolfshuis, zijnde de Van Tienhovenmolen, en een in die molen ingemetseld moordkruis.

- Gasthuis is een beschermd dorpsgezicht.

- Diverse wegkruisen.