Jutphaas

Wijk
Dorp in de stad
Nieuwegein Utrecht
Utrecht

jutphaas_collage.jpg

Jutphaas, collage van gezichten van het 'dorp in de stad' (© Jan Dijkstra, Houten)

Jutphaas, collage van gezichten van het 'dorp in de stad' (© Jan Dijkstra, Houten)

jutphaas_2.jpg

In Jutphaas, in de Herenstraat langs het Merwedekanaal

In Jutphaas, in de Herenstraat langs het Merwedekanaal

jutphaas_3.jpg

Jutphaas, gezien vanaf de brug over het Merwedekanaal, we zien ook nog het oude gemeentehuis

Jutphaas, gezien vanaf de brug over het Merwedekanaal, we zien ook nog het oude gemeentehuis

jutphaas_8.jpg

Het 'dorp in de stad' Jutphaas ten voeten uit: altijd gezellig en altijd leven en beweging

Het 'dorp in de stad' Jutphaas ten voeten uit: altijd gezellig en altijd leven en beweging

jutphaas_4.jpg

Tussen alle nieuwbouwgeweld in Jutphaas van de afgelopen decennia staat de Dorpskerk uit 1819 met directe omgeving er nog net zo bij als 100 jaar geleden

Tussen alle nieuwbouwgeweld in Jutphaas van de afgelopen decennia staat de Dorpskerk uit 1819 met directe omgeving er nog net zo bij als 100 jaar geleden

jutphaas_6.jpg

Aan de gevel van de Dorpskerk in Jutphaas kun je lezen wat er zo bijzonder aan is

Aan de gevel van de Dorpskerk in Jutphaas kun je lezen wat er zo bijzonder aan is

jutphaas_5.jpg

Fort Jutphaas in het gelijknamige 'dorp in de stad'. Alle bijzonderheden over dit fort kun je vinden onder het kopje Bezienswaardigheden.

Fort Jutphaas in het gelijknamige 'dorp in de stad'. Alle bijzonderheden over dit fort kun je vinden onder het kopje Bezienswaardigheden.

jutphaas.jpg

Als we van Nieuwegein komen is dit het eerste wat we zien van het 'dorp in de stad' Jutphaas, mooi gelegen aan het Merwedekanaal

Als we van Nieuwegein komen is dit het eerste wat we zien van het 'dorp in de stad' Jutphaas, mooi gelegen aan het Merwedekanaal

jutphaas_7.jpg

Jutphaas was vroeger o.a. bekend van de Persilfabriek, zich hier spiegelend in het water van de Doorslag. Tegenwoordig is het onderdeel van het Amerikaanse Ecolab, en worden er nog altijd o.a. wasmiddelen gemaakt. Zie verder het hoofdstuk Geschiedenis.

Jutphaas was vroeger o.a. bekend van de Persilfabriek, zich hier spiegelend in het water van de Doorslag. Tegenwoordig is het onderdeel van het Amerikaanse Ecolab, en worden er nog altijd o.a. wasmiddelen gemaakt. Zie verder het hoofdstuk Geschiedenis.

UT gemeente Jutphaas in ca. 1870 kaart J. Kuijper [1024x768]_0.gif

Gemeente Jutphaas in ca. 1870, kaart J. Kuijper

Gemeente Jutphaas in ca. 1870, kaart J. Kuijper

Jutphaas

Terug naar boven

Status

- Jutphaas is een voormalig dorp en gemeente in de provincie Utrecht, tegenwoordig deels gelegen in de gemeente Nieuwegein, deels in de gemeente Utrecht. Het was een zelfstandige gemeente t/m 30-6-1971.

- Reeds in 1954 zijn bij de gemeentelijke herindelingen in deze regio, de wijken Hoograven, Laagraven, Westraven en Tolsteeg middels grenscorrectie overgegaan van de gemeente Jutphaas naar de gemeente Utrecht. Het aantal inwoners van de gemeente, die qua oppervlakte bijna drie keer zo groot was als de gemeente Utrecht, daalt daarmee van bijna 12.000 naar circa 3.200.

- In 2001 is het W deel van de voormalige gemeente Jutphaas, dat vanouds bekend stond als polder Nedereind en tegenwoordig Rijnenburg heet, overgegaan van de gemeente Nieuwegein naar de gemeente Utrecht. Wat per saldo nog van de voormalige gemeente resteert in de huidige gemeente Nieuwegein, is globaal alleen nog de polder Overeind (al deze gebieden zijn nog goed te zien op de oude gemeenteplattegrond op deze pagina).

- Het enige wat tegenwoordig ter plekke nog aan de naam het vroegere dorp herinnert, is de naam van de wijk Jutphaas-Wijkersloot. De oude dorpskern is nog wel bewaard gebleven en ligt aan de Herenstraat en de straten W daarvan. Het oude deel heeft nog altijd een dorps karakter en kun je daarom, net als buurkern en fusiepartner Vreeswijk, als 'dorp in de stad' beschouwen.

Terug naar boven

Naam

Klemtoon
Jutpháás.

Oudere vermeldingen
1165 kopie 13e eeuw Iudifax, 1172 Judifas, 1296-1307 Judefaes, 1317-1322 Jutfaes, 1883 Jutfaas, 1903 Jutphaas.

Naamsverklaring
In verband gebracht met het Germaanse fahsja*, collectief bij fahsa* 'taaie grassoort'. De betekenis van het eerste deel is onduidelijk. Misschien eudi*, als ablautsvorm van het Germaanse audi* 'rijk'?(1)
* Gereconstrueerde vorm.

Bijnaam
Vanouds worden de inwoners van Jutphaas 'Molenkruiers' genoemd. Het dorp werd in 1680 geteisterd door een enorme brand en de bewoners deden pogingen om de kop van hun molen - de Jutphase molen stond aan de Molensteeg, een zijstraat van de huidige Herenstraat ter hoogte van de huisnummers 30-31 - uit de vuurzee te redden. Op een wagen werd het gevaarte vervoerd, maar bij 'De Valom' viel de molen van de wagen. Sindsdien zijn Jutphasers 'Molenkruiers' en heet de plaats van het ongeval (Heerenstraat 55) 'De Valom'.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft de gemeente Jutphaas 389 huizen met 2.100 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 266/1.464 (= huizen/inwoners) en de buurtschappen 't Gein 19/100, Rijnhuizen 5/7 en Hoograven, Laagraven en Westraven samen 99/529. Per 1-7-1971 is (wat toen nog restte van) de gemeente opgeheven en opgegaan in de nieuwe gemeente Nieuwegein, met 7.776 inwoners op een oppervlakte van 2.396 hectare.

Terug naar boven

Geschiedenis

Het dorp wordt voor het eerst in 1165 genoemd (maar er zijn reeds sporen van menselijke bewoning gevonden van 150.000 jaar geleden). De heerlijkheid bestond uit twee 'dorpsgerechten'; het Overeind en het Nedereind. Na de inval van de Fransen in 1795 worden de dorpsgerechten van het Overeind en Nedereind samengevoegd. In 1812 ontstaat de gemeente Jutphaas.

Vroeger waren er in Jutphaas vele ridderhofsteden, zoals Rijnestein, Vroonestein, Rijnhuizen, Plettenburg en Wijnestein. Plettenburg is in 1813 gesloopt, ter plaatse is in 1819 een fort aangelegd.

Zeepfabriek
Op de splitsing van de waterlopen Doorslag en Merwedekanaal in Jutphaas staat de zeepfabriek, die hier in 1932 van start is gegaan en bekend is geworden door haar product Persil. De Duitser Fritz Henkel, de grondlegger van Persil, had een waspoeder gemaakt dat eindeloos schrobben overbodig maakte en er voor zorgde dat de was toch wit werd. ‘Geen witter wit dan Persil-wit’ werd de reclameleus in Nederland. Op het hoogtepunt qua personeelsbezetting werkten er 250 mensen. Dankzij mechanisering en robotisering is de productie flink opgeschroefd en het aantal werknemers flink verlaagd; nu werken er nog 90 mensen. De zeepfabriek is tegenwoordig onderdeel van het Amerikaanse Ecolab. Ze maken geen producten meer voor de consumentenmarkt maar voor grootverbruikers zoals hotels en (zorg)instellingen. De producten uit deze fabriek zorgen voor schone werkomgevingen en textiel, maar is ook nog altijd producent van poedervormige was- en desinfectiemiddelen.

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van dit voormalige dorp, kun je terecht bij de volgende instantie, sites en literatuur:

- Historische Kring Nieuwegein. Op de site van deze kring vind je o.a. een pagina over de geschiedenis van Jutphaas.

- Vele wetenswaardigheden over Jutphaas op de site van de bibliotheek.

- "In opdracht van de gemeente Nieuwegein heeft BAAC bv (onderzoeks- en adviesbureau voor Bouwhistorie, Archeologie, Architectuur- en Cultuurhistorie) in 2011 een cultuurhistorische verkenning uitgevoerd naar een deel van de Herenstraat en Utrechtsestraatweg. De reden voor het onderzoek is het voornemen van de gemeente om het ‘oude’ Jutphaas aan te wijzen als gemeentelijk beschermd dorpsgezicht. Ten behoeve van het onderzoek heeft een bouwhistoricus het onderzoeksgebied in ogenschouw genomen. Voorafgaand aan dit onderzoek hebben een landschapsdeskundige en een historicus een bureauonderzoek verricht waarbij literatuur- en archiefonderzoek heeft plaatsgevonden. Al hun bevindingen vormen de basis voor het beleidsadvies dat eveneens in deze rapportage is terug te vinden. Met dit advies wordt beoogd aan te geven op welke wijze met de aanwezige en te verwachten (cultuur)historische waarden dient te worden omgegaan. Gaandeweg het onderzoek is de opdracht uitgebreid met een bouwhistorisch onderzoek van een aantal panden in het onderzoeksgebied. De resultaten van dat onderzoek zijn in bijlage 2 opgenomen. Een onderzoek naar de archeologische waarden van het gebied is niet door BAAC uitgevoerd daar dit onderzoek al aan een andere partij was gegund. Wel zijn bevindingen van dit onderzoek in de voorliggende rapportage meegenomen."

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- "Rijnhuizen is een bijzondere wijk in Nieuwegein. Op nog geen 15 minuten van de stad Utrecht, aan het Merwedekanaal. Fort Jutphaas en kasteel Rijnhuizen zijn de parels van Rijnhuizen. En voor de sportievelingen zijn er een hockey- en tennisvereniging. Buitenmensen voelen zich thuis bij de Scouting. De van oorsprong kantorenwijk is volop in ontwikkeling naar een gemengde leefwijk. Waar nog kantoren zijn, maar waar de nadruk ligt op wonen en leven. Er mogen ongeveer 2.500 woningen komen. Er komen verschillende soorten woningen. Van appartementen in wat vroeger kantoorpanden waren, tot luxe woningen aan het Merwedekanaal. Meer woningen betekent ook aangepaste wegen en straten. Misschien komen er ook voorzieningen zoals een supermarkt, school en horeca." (bron en voor nadere informatie en documentatie m.b.t. dit gebied zie de site van gemeente Nieuwegein)

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

Beschermd dorpsgezicht
"De gemeenteraad heeft een deel van Jutphaas in 2011 aangewezen als beschermd dorpsgezicht. Het gaat om het gebied tussen de Buxtehudelaan en de Schoolstraat, langs de Vaartse Rijn. Hier vind je een kaart van welk gebied het betreft. Dit oude lint ontstond vanaf de 15e eeuw langs de belangrijke waterweg tussen Utrecht en de Lek. Hier staan het vroegere raadhuis van de gemeente, een voormalige herberg, een oude smederij, het complex rond de rooms-katholieke Nicolaaskerk en een aantal ambtswoningen. Het is een karakteristieke dorpskern met een grote historische waarde. Door het aan te wijzen als beschermd dorpsgezicht, kunnen we de identiteit van dit deel van Nieuwegein voor toekomstige generaties behouden." (bron: gemeente Nieuwegein)

Hervormde kerk
De Hervormde (PKN) kerk (Nedereindseweg 3) van het vroegere dorp Jutphaas is een zaalkerk uit 1819, met dakruiter en torentje met uurwerk (1870). Gebouwd ter vervanging van de oude kerk op het Kerkveld. Van deze oude kerk zijn de preekstoel en de lezenaars en wat banken in de nieuwe kerk geplaatst. Achter in de kerk hangen borden uit 1603 van de Anna van Rijn fundatie. Jaarlijks vindt in deze kerk de Anna van Rijnbijeenkomst plaats, waarbij een landelijk bekend persoon een lezing houdt. Naast de zondagse vieringen is de kerk ook geliefd om in te trouwen en voor muziekuitvoeringen. De kerk maakt tegenwoordig deel uit van de Protestantse Gemeente Nieuwegein-Noord.

RK kerk
Midden 19e eeuw blijkt de Schuurkerk aan het Overeind, waar sinds 1688 werd gekerkt, te klein. Op een gunstiger gelegen plaats wordt grond aangekocht voor de bouw van een nieuwe kerk. In 1873 komt pastoor G.W. van Heukelum naar Jutphaas en vraagt architect Alfred Tepe een neogotische dorpskerk te ontwerpen. De RK Nicolaaskerk (Utrechtsestraatweg 8) is ontworpen en ingericht volgens de inzichten van het St. Bernulphusgilde, met name F.W. Mengelberg (beeldhouwer), H. Geuer (glasschilder), A. Kniep (siersmid) en G. Brom (edelsmid).

Op 11 mei 1874 legt de aartsbisschop van Utrecht, Mgr. A.I. Schaepman, de eerste steen voor deze driebeukige kruisbasiliek. Precies een jaar later - op 11 mei 1875 - wijdt hij de nieuwe Sint Nicolaaskerk in. Van binnen is de Nicolaaskerk dan nog kaal en wit. Jarenlang is er gewerkt aan de inrichting en schilderingen. Het is vooral een monument door het interieur, dat na een grondige restauratie nog grotendeels in de originele staat verkeert. Het is een monument vanwege diverse kunstwerken, zelfs uit de middeleeuwen: het laatgotische orgelfront, afkomstig uit de Nieuwezijdskapel te Amsterdam (H. Stede), het beeld van Rochus en het schilderij van de Noodhelpers (uit de school van Michael Wohlgemuth, 1434-1519). Het altaar en de preekstoel zijn neogotische kunstwerken.

In 1992 starten de restauratiewerkzaamheden van de 50 meter hoge toren, o.l.v architect Paul van Vliet. Jarenlang staan onderdelen van de kerk in de steigers. Op 22 november 1998 vindt de plechtige heropening plaats door Adrianus Kardinaal Simonis. Dankzij subsidies en de inzet van vele vrijwilligers van Stichting Restauratie Nicolaaskerk is de benodigde 5 miljoen gulden bijeen gebracht. Het kunstwerk - gemaakt door Dini Versteeg-Zwambag - buiten aan de muur (oostzijde - kanaalkant) symboliseert deze periode. Een resultaat dat gezien mag worden. De kerk valt tegenwoordig onder de Parochie van de H. Drie-eenheid (die ook de bron is van de informatie over deze kerk).

Voormalig klooster
Het pand op Herenstraat 6 is het voormalig zusterklooster van de Francois Heytink-Baesjoustichting. Het is in 1895 ontworpen door architect Alfred Tepe.

Fort
- Fort Jutphaas ligt verscholen tussen het bedrijventerrein Plettenburg-Noord. Je kunt het bereiken door vanaf de Herenstraat in het oude dorp de brug over het water over te steken. Het fort maakt deel uit van de Nieuwe Hollandse Waterlinie en is omstreeks 1820 gebouwd. Het fortgebouw is verbouwd. Naast - al sinds de jaren vijftig - wijnwinkel is het nu ook een locatie voor feesten, koopworkshops en wijnproeverijen. Het noordelijke deel is in gebruik bij de scouting en op het eiland staan twee woningen. In de nabijheid van het fort liggen het historische waterfront van Jutphaas en kasteel Rijnhuizen.

"Fort Jutphaas in Nieuwegein is in 2021 grondig gerestaureerd. De buitengevels en de ramen van de kelder zijn in oude glorie hersteld. Op 29 oktober 2021 onthulden gedeputeerde Rob van Muilekom, wethouder Jan Kuiper en mede-eigenaar Rob Rietveld een plaquette bij het fort om de grondige restauratie te markeren.

Fort Jutphaas maakt een belangrijk deel uit van de ontwikkeling van de wijk Rijnhuizen. Het vormt het centrale punt van de kantorenwijk die getransformeerd wordt naar een woon- en werkwijk met vele woningen en recreatie. Dit is een mooi voorbeeld hoe de provincie gebiedsontwikkeling wil aanpakken; het integraal oppakken van verschillende opgaven, zoals recreatie, woningbouw en erfgoed. Door deze integrale aanpak blijft het waterliniekarakter behouden en vormt het fort het middelpunt van het mooie parkachtige gebied waar mensen kunnen recreëren, elkaar ontmoeten en iets eten of drinken.

Identiteit. Gedeputeerde Rob van Muilekom: ‘Fort Jutphaas geeft het gebied identiteit door haar militaire verleden, het is een van de eerste forten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, het grootste Rijksmonument van Nederland. Het is onderdeel van een uniek verdedigingssysteem dat nu nog zichtbaar is in het open landschap. Ik ben er trots op dat dit nu de status van werelderfgoed heeft gekregen. Het geeft identiteit aan onze provincie.’

Ondernemen in werelderfgoed. Wethouder Kuiper: ‘De werelderfgoedstatus van de Nieuwe Hollandse Waterlinie straalt af op Nieuwegein. We hebben verschillende en volkomen unieke objecten in onze gemeente. Van Fort de Batterijen via de Plofsluis tot aan de verplaatste objecten in Nieuwegein Zuid. De mensen koesteren de Hollandse Waterlinie meer en meer, nu ze van ‘gewoon onze achtertuin’ tot ‘uniek werelderfgoed’ zijn verheven. Op Fort Jutphaas wordt al langere tijd ondernomen. In het hoofdgebouw huist een succesvol restaurant. De opgeknapte woning wordt straks ook uitgebaat.’

Het verhaal van de waterlinie. Lokale partners zorgen ervoor dat vanuit fort Jutphaas het verhaal over de waterlinie wordt verteld. Bijvoorbeeld over de gerestaureerde geoxideerde haken in de kelder die gebruikt werden om de hangmatten, waarin de soldaten sliepen, aan op te hangen. Maar er worden ook rondleidingen gegeven, evenementen georganiseerd en het fort is een startpunt voor wandel- en fietsroutes. Verder kunnen vanuit het fort diverse waterliniewerken in Nieuwegein bezocht worden en een fietsroute in oostelijke richting leidt naar de Plofsluis en Fort de Batterijen.

Hollandse Waterlinies. Fort Jutphaas ligt in de Nieuwe Hollandse Waterlinie die in juli 2021 is uitgeroepen tot UNESCO werelderfgoed. Samen met de Stelling van Amsterdam, die deze UNESCO status al had, gaan ze gezamenlijk verder onder de naam: Hollandse Waterlinies." (bron: Provincie Utrecht, oktober 2021) Zie ook de videoreportage met gedeputeerde Rob van Muilekom over de restauratie van het fort.

Kasteel
- Kasteel Rijnhuizen.

Voormalig raadhuis
- Voormalig Raadhuis uit 1910 (Herenstraat 9).

Terug naar boven

Jaarlijkse evenementen

- Trekkertrek, Vierkamp, Zeskamp en Tentfeest (weekend in augustus of september, in 2019 voor de 10e keer), georganiseerd door KPJ Jutphaas.

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Jutphaas (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Belangenorganisatie: - "Club Rhijnhuizen is ontstaan uit de vraag van diverse ontwikkelaars, gemeente Nieuwegein en Provincie Utrecht om meer samenwerking te realiseren in de transformatie van Rijnhuizen in Jutphaas. De club werkt nauw samen met de gemeente en provincie, maar is geen onderdeel van de overheid en opereert zelfstandig; bekostigd en aangestuurd door leden. Club Rhijnhuizen is voor iedereen die in en om Rijnhuizen woont, werkt, eigendom heeft en ontwikkelt. We werken samen aan een hogere gebiedskwaliteit, evenementen en activiteiten, (mobiele) horeca, bedrijfsbezoeken, hardloopclubs voor medewerkers en bewoners, mobiliteit, duurzaamheid, gebiedsmarketing en placemaking."

- "De Facebookpagina van Wijkplatform Rijnhuizen heeft als doel om wijkgerelateerde informatie te delen met alle bewoners, toekomstige bewoners en andere geïnteresseerden."

- Jongeren: - KPJ Jutphaas.

- Wonen: - "Jutphaas Wonen is een kleine, (lokaal) betrokken en slagvaardige woningcorporatie met circa 1.850 woningen en 30 overige verhuureenheden (garages, bedrijfsruimten en kunstenaarsateliers) in Nieuwegein. Hier staan wij voor. Onze Missie. In het hart van de Nieuwegeinse samenleving bieden wij een duurzaam antwoord op de behoefte aan sociale huurwoningen. Onze Kernwaarden. Betrokken. Wij zijn betrokken bij Nieuwegein en staan dicht bij onze huurders. Flexibel. Wij zijn een kleine organisatie en kunnen hierdoor snel beslissingen nemen. Waar mogelijk leveren wij maatwerk voor onze huurders. Ondernemend. We zoeken naar mogelijkheden om het woonplezier van huurders te vergroten. Door woningen toe te voegen aan ons bestand, werken wij aan het verkorten van wachttijden. Dit doen wij samen met de gemeente, zorgorganisaties en andere corporaties. Betrouwbaar. We komen onze afspraken na. We informeren huurders en toezichthouders over wat we doen en waarom."

Reactie toevoegen