Status

- Spengen is een buurtschap in de provincie Utrecht, regio Vechtstreek, gemeente Stichtse Vecht. T/m 1988 gemeente Kockengen. In 1989 over naar gemeente Breukelen, in 2011 over naar gemeente Stichtse Vecht.

- De buurtschap Spengen valt, ook voor de postadressen, onder het dorp Kockengen.

- De buurtschap Spengen heeft geen plaatsnaamborden, zodat je alleen aan de gelijknamige straatnaambordjes kunt zien dat je er bent aangekomen.

Naam

Oudere vermeldingen
1217 Spanien, 1296-1307 Spangen, 1394 Spengen.

Naamsverklaring
Vernoemd naar het land Spanje.(1)

Familienaam
De voorouders van mensen met de achternaam Van Spengen komen oorspronkelijk uit deze buurtschap (soms zijn ze nog altijd in de omgeving woonachtig, zoals deze familie in Wilnis). De stamboom gaat terug tot begin 17e eeuw en komt uit bij een zekere Jan met deze achternaam, die dus uit de gelijknamige buurtschap afkomstig was.

Ligging

De buurtschap Spengen ligt rond de gelijknamige weg (NW van Kockengen), een lange rechte verticale weg tussen de buurtschap Geer, aan de Geerkade, in het N en de provincialeweg N401 (Breukelen - Kockengen) in het Z. Het grondgebied van de buurtschap grenst verder in het W aan de provinclaleweg N212 Woerden - Wilnis (Ingenieur Enschedéweg) en in het O aan de waterloop de Bijleveld.

In het NW van de buurtschap ligt een doodlopend weggetje dat volgens het straatnaambordje ter plekke Hoek van Spengen heet (en volgens het verhaal bij Geschiedenis heette het daar in de 19e eeuw kennelijk ook al zo), maar volgens het postcodeboek en de gemeentelijke Basisregistratie Adressen en Gebouwen (BAG) liggen ook de panden aldaar (= v/a huisnr. 31) aan de weg Spengen en bestaat de weg zoals die volgens het straatnaambordje heet, formeel kennelijk niet. Curieus...

Statistische gegevens

In 1840 omvat de buurtschap Spengen 24 huizen met 162 inwoners. Tegenwoordig heeft de buurtschap ca. 60 huizen met ca. 150 inwoners.

Geschiedenis

- In het tijdschrift van de Historische Kring Breukelen, jaargang 1993, staat een artikel over "winkelier en broodbakker Cornelis Buts, wonende aan de hoek van Spengen, bij de brug over de Geer". Buts had het gewaagd om in 1877 een bakkerij te beginnen zonder de sinds 1875 daarvoor benodigde vergunning aan te vragen. Rijksveldwachter Teunis Zijderhand uit Harmelen gaat daarom op 11-6-1877 heel vroeg zijn bed uit en loopt - een andere mogelijkheid was er in die tijd nog niet in dit geval - helemaal naar Spengen, om Buts om 4.30 uur 's ochtends op heterdaad te betrappen op het illegaal bakken van brood. Hij krijgt een bekeuring, en vraagt bij de gemeente Kockengen alsnog een vergunning aan, die hem wordt verstrekt.

Nadere informatie over de geschiedenis van (Kockengen en) Spengen vind je in het document Inventaris van de archieven van de voormalige gemeente Kockengen 1599 - 1988.

Recente ontwikkelingen

- Inwoners van deze buurtschap zijn in november 2020 de volgende petitie gestart: "Wij, bewoners en recreanten van het Groene Hart, maken ons ernstig zorgen om de gevaarlijke oversteek bij Spengen met de N401. We willen de provincie oproepen om de toegenomen verkeersdrukte en de snelheidsoverschrijding op de N401-weg aan te pakken. Help ons veilig oversteken, teken de petitie! Petitie. Wij, bewoners, omwonenden van de N401 en recreanten van het Groene Hart, constateren: dat het (vracht)verkeer op de N401 de afgelopen jaren enorm is toegenomen; dat de toename te wijten is aan dat deze weg tot een notoire sluiproute voor de A2 verworden is; dat er bovendien veelvuldig met een beduidend hogere snelheid wordt gereden dan de toegestane 80 km/uur op dit relatief rechte stuk van de weg; de N401 levert voor onze buurtschap met veel senioren, kinderen, recreërende wandelaars en fietsers, zeer gevaarlijke situaties op bij het oversteken en afslaan. En verzoeken: de Statenleden van de Provincie Utrecht dringend maatregelen te nemen die het toegenomen (sluip)verkeer op de N401 ontmoedigen en de snelheid waarmee gereden wordt, significant beperken, zodat wij veilig kunnen oversteken." Een inwoner en een omwonende lichten de situatie in dit artikel in het AD nader toe.

Omwonende Marian Lambert heeft namens de inwoners ingesproken bij een commissievergadering van Provinciale Staten. Zij vroeg namens het initiatief Hart voor Spengen om veiligheidsmaatregelen: "Drempels, plateaus of flitspalen. Wij zijn al blij als u naar een oplossing gaat zoeken die de kruising veiliger maakt." Gedeputeerde Arne Schaddelee beloofde de bewoners met enkele kortetermijnoplossingen tegemoet te komen. Zo wordt de oversteek zichtbaarder gemaakt met reflectoren en een smiley-bord. Ook gaat de snoeischaar in het groen langs de weg, zodat verkeer beter zicht heeft. Daarnaast gaat de provincie in gesprek met de inwoners voor een structurele oplossing.

Bezienswaardigheden

- De Spengense Molen (Wagendijk 72) ligt O van de lintbebouwing van de buurtschap, aan de waterloop de Bijleveld. De molen is niet vanuit de buurtschap te bereiken maar alleen vanuit de kern Kockengen, over een ca. 1 km lang wandel-/fietspad in het verlengde van de Wagendijk, langs de Bijleveld. De huidige Spengense Molen is in 1841 gebouwd na het afbranden van een voorganger. Tot 1962 is de molen in bedrijf geweest voor het regelen van de waterhuishouding in de polder Spengen. In 1986 is de molen ingrijpend gerestaureerd. De molen is nog steeds inzetbaar voor de bemaling van de 1.150 ha grote polder. Probleem is wel de doorgevoerde peilverlaging, waardoor de tasting van het scheprad sterk verminderd is. De molen draait nog regelmatig, dankzij de inzet van een vrijwillig molenaar. De molen is in bezit van Utrechts Landschap, en is te bezichtigen op zaterdagen en op afspraak. - Diaserie van de Spengense Molen door Jan Dijkstra uit Houten.

Landschap, natuur en recreatie

- W van Spengen ligt aan de N212 (Ingenieur Enschedeweg) het ca. 6 ha grote meertje de Zwaan. Dit is een put die ontstaan is door zandwinning voor de A2. Er is een recreatieterrein bij, waar je bijv. kunt picknicken. Je kunt ook een rondwandeling eromheen maken. In de wintertijd bivakkeren er duizenden smienten. Het terrein wordt enkele malen per jaar gebruikt voor modelbouwboten, showen en wedstrijden. Honden moeten worden aangelijnd. Het is ook een populair viswater bij karpervissers. "Spiegelkarpers en schubkarpers van 20+ pond zijn hier zeker te vangen. Het is een zeer moeilijk en taai water, maar voor de echte karpervissers een mooie uitdaging. Goed zoeken naar hotspots is hier wel nodig", aldus een visser die hier ervaring mee heeft. Nachtvissen is hier niet toegestaan, alleen toegankelijk tussen zonsopgang en ondergang.- Het is verboden vissen mee te nemen, ze moeten dus altijd worden teruggezet.

- In 2016 heeft het waterschap onderhoud gepleegd aan de kade langs de Bijleveld O van Spengen, zodat hij de komende 10 jaar weer voldoet aan de veiligheidsnormen.

- Het laatste Peilbesluit voor de Polder Spengen dateert uit 2007. De regel is dat peilbesluiten elke 10 jaar worden geactualiseerd en opnieuw vastgesteld. In 2017 gaat het waterschap daarom aan de slag met het traject van een nieuw besluit voor deze polder. Bij de afweging voor de in te stellen slootpeilen houdt het waterschap uiteraard rekening met de verschillende belangen in de polder.

- In 2015 heeft het waterschap besloten om geen collectieve hoogwaterzone aan te leggen in Spengen. Met dit soort zones krijgen woonkernen en bebouwingslinten een eigen (relatief hoger) peil waardoor minder kans bestaat dat de bovenzijde van een eventuele houten fundering droog komt te staan als het waterschap de peilen in de polder mee laat dalen met de voortdurende bodemdaling. Als het waterschap de peilen niet mee laat dalen, zouden de weilanden te drassig worden voor de agrarische bedrijfsvoering.

De basis voor dit besluit ligt in een studie waaruit blijkt dat het in stand houden van de hoogwaterzones op de lange termijn zeer hoge kosten met zich mee gaat brengen. Het verschil in peil tussen de hoogwaterzone en de polder wordt namelijk steeds groter. Voor de hoogwaterzone zijn dan almaar zwaardere dammen en stuwen nodig. Daarnaast wordt voorzien dat steeds meer gebouwen door aanpassing of herbouw een betonnen fundering krijgen, wat een hoogwaterzone minder noodzakelijk of zelfs op lange termijn overbodig maakt.

Met behulp van een bebouwingsonderzoek heeft het waterschap in 2015 en 2016 bepaald bij welke panden in Spengen houten fundering last kan krijgen van het meedalen van het waterpeil in de polder (dat betreft overigens alleen panden van vóór 1980. Nadien heeft men in veengebieden op betonnen palen gebouwd, omdat toen de risico's van houten palen in relatie tot de bodemdaling bekend waren). Enerzijds kan hier in algemene zin rekening mee worden gehouden bij het in 2017 vast te stellen nieuwe peil in het kader van het peilbesluit. Anderzijds zal met eigenaren van panden met kwetsbare houten fundering worden overlegd hoe het waterschap daar in specifieke gevallen mee om wil gaan.

- 'Sturen met grondwater' is een innovatie die zich richt op actief grondwaterbeheer bij agrarische bedrijven in het veenweidegebied. De basisgedachte is dat de agrariër middels onderwaterdrainage de grondwaterstand zelf actief stuurt in de tijd en per perceel, los van het polderpeil. De voordelen zijn dat de agrariër in droge zomers zijn droogteschade kan beperken door het waterpeil te verhogen, en in het vochtige voorjaar iets eerder het land op kan. Door middels regulering van het waterpeil de grond in optimale vochtige conditie te houden, ook afgestemd op het soort gebruik en dus de belasting per perceel, wordt tevens bodemdaling, tot heden een groot probleem in veenweidegebieden, tegengegaan. In droge zomers kan de grond in veenweidegebieden namelijk wel tot 1 cm zakken. Tot 2050 zou dat dan tot ca. 25 cm bodemdaling kunnen opleveren, en dat wil men middels deze innovatie zo veel mogelijk zien tegen te gaan.

Daarom is eind 2016 in de buurtschap Spengen de eerste bedrijvenproef 'Sturen met grondwater' gestart. Aan de proef doen 7 agrariërs in deze polder mee. De proef duurt 3 jaar. De agrariërs krijgen ondersteuning en advies van Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden en het Veenweiden Innovatiecentrum (VIC) uit Zegveld om de proef verder op te zetten. De bedrijvenproef is een initiatief van het waterschap en gebaseerd op de systeeminnovatie ‘Sturen met Water’, die ontwikkeld is door het VIC. De methode houdt nadrukkelijk rekening met alle functies, doelen, partijen, processen en belangen die er spelen.

Met deze methode kan maximaal invulling worden gegeven aan de functies van een perceel als het gaat om bijvoorbeeld draagkracht voor vee en machines, waterberging, grasproductie- en kwaliteit en biodiversiteit. Uiteraard wel binnen duidelijke randvoorwaarden. Dat is ook de insteek van Sturen met water: heldere en verbindende afspraken tussen waterschappen en agrariërs vormen het uitgangspunt van waaruit de veehouder zelf mede-verantwoordelijk wordt voor het grondwaterpeil op zijn perceel. Voor nadere informatie zie de VIC-brochure 'Sturen met water. Over draagvlak en draagkracht in de westelijke veenweiden' en de reportage over de eerste, bemoedigende resultaten van deze aanpak in Spengen (in Nieuwe Oogst, 20-11-2017).

"Het grasland in het veenweidegebied is in het voorjaar van 2020 in no-time opgedroogd, maar in Spengen staat water in de greppels. Met de drukdrainages, die zijn aangelegd bij de bedrijvenproef 'Sturen met Grondwater' om de bodemdaling te remmen, wordt op sommige percelen extra water geïnfiltreerd voor weidevogels. Het lukt zo goed, dat de greppels al drie maanden vol water staan. Agrarisch Collectief Rijn Vecht & Venen doet onderzoek naar de weidevogels. Voedsel voor kuikens. Naast de natte greppels is de grondwaterstand overal in het land hoger dan nodig is voor de melkveehouderij. Er wordt in plaats van min 40 centimeter, gestuurd op een grondwaterstand van min 25 centimeter onder het maaiveld, met als doel weidevogels aan te trekken. Veehouderij Blonk heeft hiervoor acht hectare land beschikbaar gesteld. René Faber, begeleider van het onderzoek: “Met de hoge grondwaterstand verwachten we dat het voedsel voor de weidevogels en hun kuikens beter bereikbaar is. De regenwormen zitten hoger en gras maakt ruimte voor kruiden dat ook weer meer insecten oplevert. Het gewas wordt dunner en daardoor ook beter begaanbaar voor de kuikens."

Op de proefpercelen zijn voor het eerst in jaren weidevogels aangetroffen. In het onderzoek wordt voornamelijk bekeken of de verwachtte effecten op het gewas en bodemleven ook echt optreden met een hoge grondwaterstand. In 2020 en 2021 wordt hieraan gemeten door het Louis Bolk Instituut. Het onderzoek wordt mede mogelijk gemaakt door de provincie Utrecht. Proef in een proef. Annette van Schie, projectleider van Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden voor de bedrijvenproef, vindt dit onderzoek een mooie aanvulling: "Wij zijn in Spengen werkende wijs aan de slag gegaan, zonder vooraf alle antwoorden te willen weten. We zien ook dat een andere deelnemer aan de bedrijvenproef dit voorjaar spontaan zijn land extra heeft geïnfiltreerd, omdat er heel veel grutto’s op zijn land zaten. Het is waardevol om te zien dat de drukdrainage in de praktijk breder wordt toegepast dan alleen voor het remmen van de bodemdaling." (bron: Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden, juni 2020)

Eten en drinken

- Op Spengen 23a kun je, in bepaalde tijden van het seizoen, zelfgemaakte jam kopen in een kraampje aan de weg.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)