Status

- Zwartsluis is een dorp in de provincie Overijssel, in de streek Salland, en daarbinnen in de regio IJsseldelta, gemeente Zwartewaterland. Het was een zelfstandige gemeente t/m 2000.

- Wapen van de voormalige gemeente Zwartsluis.

- Onder het dorp Zwartsluis vallen ook de buurtschappen Baarlo, De Velde, Kievitsnest en Zwartewatersklooster. - Beschrijving van deze buurtschappen op de site van de Historische Vereniging.

Naam

In de volksmond
De Sluis.

In het Nedersaksisch
De Sluus.

Inwoners
Een inwoner van dit dorp is een Sluziger.

Oudere vermeldingen
1398 der Swarte Sluys, 1460 van den Zwartensluis, 1500 de Swarte Sluse.

Naamgeving
Genoemd naar de toenmalige kennelijke 'zwarte sluis' tussen het Zwartewater en het Meppelerdiep.(1)

Ligging

Zwartsluis ligt NNW van Zwolle en Hasselt, ZW van Meppel, NO van Genemuiden, aan het Meppelerdiep en het Zwarte Water, die hier bij elkaar komen.

Statistische gegevens

In 1840 heeft de gemeente Zwartsluis 613 inwoners met 3.650 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp - toen ook wel De Schans genaamd - 169/1.270 (= huizen/inwoners) (waarbij () aantekent: "Hieronder zijn begrepen 424 schippers, aan boord wonende, doch in de gemeente gedomiliceerd") en de buurtschappen Buitenkwartier 241/1.228, Nieuwe-Sluis 185/926, Stouwe en Baarlo samen 6/75 en Ten Velde en Zwartewatersklooster samen 12/151. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 2.000 huizen met ca. 4.800 inwoners.

Geschiedenis

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van dit dorp, kun je terecht bij de volgende instanties en sites:

- Geschiedenis van Zwartsluis tot 1800.

- Historische Vereniging Zwartsluis.

Recente ontwikkelingen

- Door de crisis van rond 2010 is het in 2013 opgeleverde luxe appartementencomplex De Sethe aan het Meppelerdiep in Zwartsluis in omvang teruggebracht van 23 naar 15 appartementen. De Sethe is energiezuinig gebouwd, met een warmte-koudeopslag en vloerverwarming. De projectontwikkelaar richtte zich op seniorenstellen met een passie voor watersport. De parkeergarage is inpandig, 'voor een extra gevoel van veiligheid'.

- In 2014 en 2015 is de N331 tussen Zwartsluis en Vollenhove heringericht met als doel er een veilige(r) 80 km-weg van te maken.

- Door te hoge of te lage waterstanden wordt de Meppelerdiepsluis op onverwachte momenten gestremd voor de scheepvaart. Om de stremmingen op te lossen, bouwt Rijkswaterstaat de sluis om van keersluis tot schutsluis. De nieuwe sluis wordt breder en dieper dan de huidige, waardoor grotere schepen vlotter en veiliger kunnen passeren. Daarnaast vervangt zij het bedieningsgebouw ook de brug in de Hasselterdijk (provinciale weg N331) is in 2015 vervangen door een nieuwe ophaalbrug. Al met al wordt hiermee bereikt: dat scheepvaart het hele jaar door het Meppelerdiep kan varen; snellere en veiligere doorgang voor grotere schepen; betere bescherming tegen overstromingen. De werkzaamheden zijn in 2013 gestart. Het project beoogt in 2017 gereed te zijn.

Bezienswaardigheden

- Zwartsluis heeft 12 rijksmonumenten. Een van de rijksmonumenten is het deftige herenhuis op Groot Lageland 9. De woning, in 1860 in opdracht van de toenmalige burgemeester gebouwd, stond lokaal bekend als 'de scheve burgemeesterswoning'. Het huis zakte namelijk al jaren weg in de drassige veengrond. De bijnaam is nu niet meer van toepassing, want eigenaar Marcel Wieling, die het pand in 2019 heeft gekocht, trok de woning in februari 2019 samen met buurman Harm Bonsink in twee uur tijd weer 'in het lood'. De rechterkant van de woning is daarbij 43 centimeter omhoog gekrikt. En ze hebben ook de achterkant van de woning nog een paar centimeter laten zakken. Op de betonvloer van de opnieuw gefundeerde woning was een constructie van stalen H-profielen aangebracht, waaronder cilinders zijn geplaatst. De hele constructie is vervolgens opgekrikt. Het gat dat aan de ene kant is ontstaan, is opgemetseld.

- Zwartsluis heeft 14 gemeentelijke monumenten.

- Gereformeerde Kerk (PKN).

- De Gereformeerde Kerk vrijgemaakt (Zomerdijk) is in 2004 grondig gerenoveerd.

- De kern van de collectie van Schoonewelle Museum voor Natuur en Ambacht is een veelzijdige verzameling, waarin de naturaliëncollectie Schoonewelle met diorama- en vitrinepresentatie de veelsoortigheid van de natuur van het gebied Noordwest Overijssel en omstreken demonstreert. Roelof Johannes Schoonewelle (1889-1960) was de grondlegger van het huidige museum. Als natuurliefhebber legde hij de basis voor een indrukwekkende collectie geprepareerde en opgezette dieren.

- Gevelstenen in Zwartsluis.

Jaarlijkse evenementen

- Wandelvierdaagse (april).

- Koningsdag.

- Zwartsluis Onder Zeil (4 dagen in mei) geeft een blik in het verleden, toen schippers al zeilend hun brood verdienenden met transport over water. Allerlei scheepstypen liggen tijdens het evenement aan de kade. Middelpunt is de oudste nog varende Botter van Nederland: de ‘Zwartsluizer Botter ZS13’. Je kunt aan boord van de schepen en ook zelf een rondje meevaren. Daarnaast is er een braderie in het centrum, live muziek en een rondwandeling onder leiding van een gids. Deelnemers (veelal leden van de VSRP) komen uit alle windstreken van Nederland en zijn soms al enkele weken van te voren op reis om op tijd bij dit evenement aanwezig te zijn.

- Nationale Sleepbootdagen Zwartsluis (weekend eind mei).

- Het Sprookjeseiland is de nieuwe invulling die ’t Botterhuus geeft aan de winterfair. Die vindt plaats op de 2e zaterdag van december tussen 15.00-20.00 uur rond ’t Botterhuus en op de turfeilandjes. De organisatie roept bezoekers op verkleed te komen als sprookjesfiguur. Op de turfeilandjes vertellen verschillende verhalenvertellers sprookjes. De sprookjes worden meerdere keren verteld, in het licht van vuren en flakkerende lampen. Afwisselend met de sprookjes treden op het terrein rondom ’t Botterhuus koren en muziekgroepen op. Verder is er een groep mannen en vrouwen die oude ambachten in de praktijk brengen. Veel van deze ambachten hebben een verband met visserij en het bouwen en onderhouden van houten schepen, zoals botters en punters. Vrijwilligers van de hieronder beschreven Botter ZS13 geven demonstraties zoals het buigen van dikke eikenhouten planken, katrollen maken, manden vlechten, touwen knopen en het met de hand naaien van zeilen.

Natuur en recreatie

- Toeristen en inwoners van de gemeente Zwartewaterland worden sinds 2020 nog beter geïnformeerd over de toeristische en recreatieve mogelijkheden in Genemuiden, Hasselt en Zwartsluis. Veel bestaande informatiepanelen en -bordjes zijn namelijk vervangen door vernieuwde exemplaren, dankzij een samenwerkingsverband van ANWB, gemeente en een werkgroep. Daarbij is gebruik gemaakt van de nieuwste technieken. Diverse informatieborden zijn namelijk voorzien van een NFC-tag. Dat betekent dat je je smartphone tegen het bord kunt houden en dan meer informatie krijgt. Dat was ook het uitgangspunt van de werkgroep: zoveel mogelijk gedachten en ideeën oproepen met zo min mogelijk woorden.

- Ontspanning en vertier, of juist inspanning en conditie opbouwen; Zwembad De Kragge heeft voor elke leeftijd wel iets te bieden. Volwassenen kunnen fijn baantjes zwemmen of lekker ronddobberen en heerlijk relaxen. Ook voor minder valide bezoekers is het zwembad toegankelijk. Ze beschikken over een tillift waarmee zij zowel zittend als liggend in het water kunnen komen. Speciaal voor de kids ligt op woensdagmiddag, vrijdagmiddag en zaterdag supertof speelmateriaal in het water zoals surfplankjes, met lucht gevulde banden, vlotten, duikringen en een loopmat. Verder organiseren ze tussen september en juli 1x keer per 6 weken een evenementenmiddag. Tijdens zo’n middag toveren ze het hele zwembad om rondom een bepaald thema. Denk bijvoorbeeld aan carnaval, Halloween of jungle.

- Zwartsluis had vroeger een eigen bescheiden vissersvloot. Tussen de twee wereldoorlogen had het dorp in elk geval vijf botters in de vaart. Botter ZS13 is als enige botter van deze vloot overgebleven. Het is de oudste nog varende botter van Nederland. Een combinatie van toeval en doorzettingsvermogen van een handjevol mensen dat de waarde inzag van een versleten vissersship, zorgde voor het behoud van dit historisch erfgoed. Bekijk via deze 360 graden foto de oudste botter van Nederland en droom weg op dit varend monument. Heb je daarna zin om een fantastische tocht te maken op dit varend erfgoed, neem dan contact met hen op en vraag naar de mogelijkheden voor dag- en avondtochten.

Vanaf de dorpskern gezien aan de overzijde van het Meppelerdiep staat het Botterhuus, een nieuw gebouw met 'oude' sfeer. De houten vloer, de balken, de oude stoeltjes en de maritieme elementen geven het gebouw een authentieke uitstraling. Naast het Botterhuus vind je de 'tuin van Van Dijk', met maritieme elementen en de thuishaven van de hiervoor beschreven Botter ZS13. Als je over de brug loopt, kom je op de Turfeilanden. Water, rust, ruimte, allemaal elementen die het Botterhuus bijzonder maken. Het Botterhuus kan ingericht worden voor vergaderingen, trouwerijen en andere bijeenkomsten, met een maximum van 55 zitplaatsen. Beamer en beeldscherm zijn beschikbaar. Het Botterhuus is voorzien van een terras aan het water en een pantry. Nadere informatie hierover kun je verkrijgen bij de Sluuspoort:

- Het in 2012 gerealiseerde pand de Sluuspoort (Handelskade 25) is een bezoekerscentrum voor Nationaal Park Weerribben-Wieden en de IJsseldelta, biedt onderdak aan de Tourist Info, de Wereldwinkel, de historische vereniging, Museum Schoonewelle, het Rabo Servicepunt, en je kunt er (gratis) havenrondvaarten boeken. De centrale ligging, de goede bereikbaarheid, de gratis parkeerruimte en de prettige sfeer maken Sluuspoort tot hét bruisende centrum van Zwartsluis en omgeving. Sluuspoort is het centrum waar allerlei activiteiten georganiseerd worden voor zowel de toeristen als de inwoners. Een enthousiaste groep vrijwilligers organiseert uiteenlopende activiteiten op het gebied van exposities, historie, kunst, muziek, lezingen en workshops. Sluuspoort heeft een aantal arrangementen voor een leuk dagje uit, en er zijn zalen te huur die zeer geschikt zijn voor onder meer vergaderingen, symposia en workshops.

Overnachten

- Boek hier je B&B e.d. in omgeving Zwartsluis, met laagsteprijsgarantie!

Beeld

- Interviews met een aantal inwoners van Zwartsluis, in het kader van het EO-programma 'Geloof en een Hoop Liefde' (sept. 2017).

- Middels de video 'Rondje Heetveld, Sint Jansklooster en Zwartsluis' (2013) van RTV Oost kun je vanuit je luie stoel virtueel een rondje met de auto door deze kernen maken.

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Zwartsluis (online te bestellen).

Links

- Algemeen: - Geschiedenis van en actualiteiten m.b.t. Zwartsluis op de site van gemeente Zwartewaterland.

- Nieuws: - Zwartsluis Actueel.

- Buurtvereniging: - Buurtvereniging De Moerasvogel is er voor bewoners van de Vogelbuurt in Zwartsluis. Door het jaar heen organiseren zij diverse evenementen en activiteiten.

- Onderwijs en kinderopvang: - Scholengemeenschap Agnieten College.

- Kinderopvang Hummeltjeshonk is gevestigd in het Kulturhus van Zwartsluis. In dit gebouw is ook de bibliotheek gevestigd, waar ze natuurlijk veel gebruik van maken. Er is een verticale opvanggroep de Banjers (0-4 jaar). Bij Peuterspeelgroep Hummeltjeshonk zijn peuters vanaf (bijna) 3 jaar tot 4 jaar van harte welkom om twee dagdelen per week te komen spelen. BSO Basisbengels (4-7 jaar) en BSO Basisbende (8-12 jaar) zijn gehuisvest naast OBS Aremberg en in het Scoutinggebouw. Een prachtige plek waar een unieke buitenspeelruimte is; voor de jongere kinderen een ruim schoolplein, voor de oudere kinderen een groot grasveld waar heerlijk gespeeld kan worden. De binnenruimte is zó ingericht dat kinderen er na schooltijd creatief aan de slag kunnen of lekker kunnen relaxen.

- Zorg: - De Ontmoeting is een dag-, werk- en leercentrum van Frion in Zwartsluis, voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt.

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)