Status

- Oldenzijl is een dorp in de provincie Groningen, in de streek Hoogeland, gemeente Het Hogeland. T/m 1978 gemeente Uithuizermeeden. In 1979 over naar gemeente Hefshuizen, in 1990 over naar gemeente Eemsmond, in 2019 over naar gemeente Het Hogeland.

- Onder het dorp Oldenzijl valt ook de buurtschap Paaptil.

Naam

In het Gronings
Oln'ziel.

Oudere vermeldingen
1358 kopie 1564 Oldazile, 1390 Alda sile, 1391 Aldazile, 1506 Oldenzeel, 1562 Oldensyl. Daarna, tot medio 19e eeuw, wordt de plaats ook nog gespeld als Oldenzyel, Oldenzijel, Oldezijel, Oldenzyl, Oldenzijl, Oldensijl, Oldenseil en Oldenziel.

Naamsverklaring
Betekent 'bij de oude sluis'. De vormen met Alda- zijn Fries. Ten opzichte van de Oosternijezijl in de Zijldijk was dit de Westerzijl. De oude sluis bij Zandeweer was de Ooster(olde)zijl.(1) De naam wijst op de plek waar vroeger de voornaamste uitwatering van deze streek, het Oosterambt, op de Eemsmond plaats had. Van de oude sluis is helaas niets bewaard gebleven.

Bijnaam
Tot ca. 1900 werd het dorp wegens zijn geringe omvang wel spottend 'Lutje Brussel' genoemd. Tegenwoordig beschouwt men het kennelijk als Geuzennaam, want het is nu ook de naam van het dorpshuis.

Familienaam
Personen met de achternaam Oldenzijl, Oldenzeel of Oldenziel woonden in 1947 voor het overgrote deel in de provincie Groningen, zoals je onder de link kunt bekijken. Dat lijkt de conclusie te rechtvaardigen dat personen met deze achternamen afstammen van mensen die uit dit dorp afkomstig zijn.

Ligging

Het dorp ligt Z van het dorp Uithuizermeeden en ONO van het dorp Zandeweer, rond o.a. de Oldenzijlsterweg en de Hommesweg. - Alle wegen en panden in Oldenzijl.

Statistische gegevens

In 1840 heeft Oldenzijl 37 huizen met 269 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 50 huizen met ca. 130 inwoners.

Geschiedenis

Deze nederzetting ontstaat vermoedelijk rond het jaar 1000, als de eerste bewoners er zich vestigen op huiswierden ('podia') in de Fivelboezem, die in de 13e en 14e eeuw werden omgracht en steeds verder verhoogd. Rond de Oldenzijlsterweg liggen nog altijd minstens 7 van deze huiswierden. Het dorp vormt onderdeel van de nederzettingenreeks Rottum - Doodstil - Zandeweer - Oldenzijl - Oosternieland, die in een lint ten zuiden van het Meedstermaar liggen.

Rond 1200 wordt de Oldijk, een van de eerste kadijken (= zomerdijken) in de Fivelboezem aangelegd vanaf Uithuizen via Oldenzijl, om Garsthuizen heen naar Westeremden, waarmee de Oldenzijlster 'podia' binnen het bedijkte gebied komen te liggen en er een dijkdorp ontstaat. De nederzetting wordt een 'echt dorp' door de bouw van de Nicolaaskerk in de 1e helft van de 13e eeuw, hoewel het door de beperkte uitbreidingsmogelijkheden altijd een klein dorpje blijft, in tegenstelling tot bijvoorbeeld Uithuizen en Uithuizermeeden, die in het kweldergebied meer mogelijkheden hadden om te groeien.

Recente ontwikkelingen

- Voor heel Noord-Groningen is de afgelopen jaren geïnventariseerd wat per kern de - doorgaans dalende - scholierenprognoses voor de komende jaren zijn. Volgens het Spreidingsplan Noord-Groningen gaan veel scholen sluiten, en/of samenwerken of fuseren, om de kwaliteit van het onderwijs op peil te houden. Zo is (Dalton) basisschool De Schutsluis in Oldenzijl na afloop van schooljaar 2014-2015 gesloten. De kinderen gaan sindsdien naar school in buurdorp Zandeweer, waar basisschool Onnema een Dalton basisschool is geworden, als gevolg van de fusie (overigens was aanvankelijk ook de school van Zandeweer beoogd te worden gesloten. Door protest van de inwoners van beide dorpen is deze fusie het resultaat).

De nieuwe fusieschool heet Openbare Dalton Basisschool Nijenstein. Op lange termijn zakt men ook daar wellicht door de - voor de regio vastgestelde - bodem van 80 leerlingen. Samenwerking met een 3e school wordt dan noodzakelijk (hoewel men vanwege de bijzondere onderwijsvorm wel een aantrekkende kracht voor omliggende dorpen verwacht. Ook in Oldenzijl kwamen leerlingen uit ca. 10 omliggende dorpen). Het schoolgebouw bood ook toen de school nog bestond tevens onderdak aan het dorpshuis. Dat is nog altijd zo.

Bezienswaardigheden

- De Nicolaaskerk - volgens een Gronings krantenartikel uit 1925 'het meest karakteristieke kerkje onzer provincie' - is al snel na het aanleggen van de dijk gebouwd, namelijk in de 1e helft van de 13e eeuw (toen Amsterdam nog niet bestond en de Randstad nog een moeras was, zegt men in Oldenzijl trots). Het westelijke deel van de kerk is van iets latere datum. De kerk is een goed voorbeeld van de overgang van romaans naar romano-gotiek. Het grondplan van de kerk is dat van een eenbeukige zaalkerk met een inspringende halfronde apsis. Het gebouw bestaat uit vier traveeën. De vensters zijn nog rondbogig, maar de baksteen-architectuur is al weelderig. Deze bouwstijl is verwant aan die van de kerken van Huizinge en Siddeburen. Nadere informatie over het kerkje vind je onder de link, waar o.a. diverse publicaties te vinden zijn van Teun Juk over de geschiedenis van de kerk en van het dorp. De kerk is het enige rijksmonument van het dorp.

De Nicolaaskerk is in 2008 aan de eredienst onttrokken en overgedragen aan de Stichting Nicolaaskerk, die de kerk beheert en verhuurt voor bij een dergelijk pand passende activiteiten. Zo is het een prachtige locatie voor concerten. Door de schitterende akoestiek komen koren, vocalisten en instrumentalisten geweldig tot hun recht. Het mooie gebouw leent zich verder bijzonder goed voor rouw- en trouwdiensten, exposities en lezingen.

In 2011 heeft het kerkje een flinke opknapbeurt ondergaan. Het kampte vooral met vochtige muren. Daardoor vielen er stukken pleisterwerk van de binnenmuren en gewelven. De verwachting is dat het vochtprobleem door het aanleggen van drainage en een schelpenstrook om de kerk definitief tot het verleden behoort. Ook de eeuwenoude fundering is hersteld en loszittende stenen zijn opnieuw gevoegd. Het torentje op de nok van het dak is aangepakt. De kerkklok is gerepareerd en luidt weer. Ook de omgeving van de kerk heeft een vernieuwing ondergaan. In 2016 is de aardbevingsschade aan het kerkje van Oldenzijl hersteld.

Orgel
Het rijksmonumentale Van Oeckelenorgel uit 1900 uit de vroegere kerk van Garsthuizen is in 2015 bij de sloop van die kerk gedemonteerd en lag in afwachting van restauratie en herbestemming opgeslagen bij orgelbouwer Mense Ruiter te Zuidwolde. Stichting Nicolaaskerk en Stichting Oude Groninger Kerken (SOGK) ontwikkelden een plan voor restauratie en plaatsing in de kerk van Oldenzijl. De Provincie heeft vervolgens € 111.000 subsidie toegekend voor onder meer het herstel van het mechaniek en de pijpen. Het orgel was eigendom van de SOGK, en is na plaatsing in de Nicolaaskerk in 2017 overgedragen aan Stichting Nicolaaskerk.

Het mooie van deze plek is dat deze op loopafstand ligt van Garsthuizen, een afstand van slechts 5 km. Daarom werd dit initiatief ook van harte wordt omarmd door de kerk- en dorpsgemeenschap van dat dorp. Ook de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) sprak waardering uit voor het initiatief tot rehabilitatie van het orgel. In het advies schrijft het RCE onder andere dat met deze plannen "een einde komt aan een periode van onzekerheid en gebrek aan gebruik. Het orgel wordt herplaatst in een monumentale en religieuze omgeving. De toekomst van het monumentale orgel is zodoende veilig gesteld."

Lampengeld
Een godslamp verlichtte in de katholieke tijd het sacramentshuisje waarin de hostie werd bewaard. Bij recente restauraties zijn in de Nicolaaskerk geen sporen van een dergelijk huisje aangetroffen, maar waarschijnlijk zal het zich hebben bevonden in de buurt van het altaar in het koor. De olie die benodigd was om de lamp brandend te houden, werd betaald uit de huuropbrengst van een stuk land behorend bij de boerderij in Oldenzijl die tegenwoordig Iturea heet (Balkpad 2). Sinds de ruilverkaveling in 1990 behoort het stuk land in kwestie aan een andere boerderij (Oldenzijlsterweg 29), maar de betalingsverplichting bleef berusten bij Iturea. In de 18e eeuw bedroeg de termijn 2 gulden en 5 stuivers. De tegenwoordige eigenaar van Iturea betaalt nog altijd ruim een euro per jaar aan de kerk. Een bescheiden bijdrage in de elektriciteitsrekening, want olie wordt al lang niet meer verbruikt voor de verlichting van de Oldenzijlster kerk... (bron en voor nadere informatie zie de link)

- De laatste jaren verschijnen steeds meer ooievaars in Oldenzijl. Het leek de inwoners dan ook een goed plan een ooievaarsechtpaar middels een Uivernest (= ooievaarsnest) een gastvrij onderdak te bieden. En zo geschiedde. Het nest is, heel symbolisch, op Valentijnsdag, 14 februari 2015, geplaatst.

Evenementen en activiteiten

- Iedere dinsdagavond komt de tekenclub bij elkaar in het dorpshuis. Nieuwe leden zijn altijd welkom.

- Elke 3e zaterdag van de wintermaanden is er vanaf 16.00 uur een in- en uitloopmiddag in het dorpshuis. Tegen vergoeding van gemiddeld € 3,50 kan er ook worden gegeten.

Natuur en recreatie

- Wandelroute 'Op de grens van wad en water' (Oldenzijl - Uithuizen - Zandeweer) (ca. 8 km).

- Wandelroute 'Dijken en wad' (Oldenzijl - Garsthuizen - Eppenhuizen) (ca. 10 km).

- 'Parels in de Eemsmond. Een wandeling door het wierdenlandschap van de Fivelboezem' (Uithuizen - Doodstil - Zandeweer - Oldenzijl - Eppenhuizen - Rottum - Usqert) (ca. 18 km).

Je kunt de routes gratis downloaden, maar een kleine bijdrage (op NL58RABO 0367419297) voor het onderhoud van de kerk wordt zeer op prijs gesteld!

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Oldenzijl (online te bestellen).

Links

- Algemeen: - Site van en over Oldenzijl.

- Nieuws: - Dorpskrant Ol’nzielster is via de link ook online te lezen (ook oudere nummers).

- Belangenorganisatie: - Vereniging Dorpsbelangen Oldenzijl (VDO) Lutje Brussel is opgericht in 1954. Bijna alle gezinnen in het dorp zijn lid van deze vereniging.

- Dorpshuis: - Dörpshoes Lutje Brussel is gevestigd in het pand van de voormalige basisschool.

- Sport: - Biljartvereniging 't Keutje. - Hardrijderijvereniging Oldenzijl.

- Zorg: - Ik&Zorg van Gea en Eric de Rover is in 2017 gestart met dagbesteding. In 2018 hebben zij de voormalige basisschool van Oldenzijl gekocht en verbouwd tot acht appartementen (formele woonhuizen, met allemaal een eigen huisnummer) en een logeerruimte. Het is een gezinshuis, waar mensen met een zorgvraag terecht kunnen voor dagbesteding, logeren en begeleid wonen. Het gaat niet alleen om mensen met een beperking, maar bijvoorbeeld ook om patiënten die uit het ziekenhuis komen en die hier een periode willen logeren totdat zij weer zelfstandig thuis kunnen wonen.

De centrale hal van de voormalige school is de ontmoetingsplek. Ook kunnen ze gebruikmaken van het naastgelegen dorpshuis in hetzelfde complex. Gea en Eric hebben zelf de eerste verdieping betrokken. Op die manier kunnen ze 24-uurs zorg bieden. De doelgroep voor Ik&Zorg is breed, qua zorgvraag en leeftijd. De combinatie van jong en oud(er) werkt heel goed. Ze kunnen dingen met elkaar doen - zo kunnen ouderen aan kinderen voorlezen - en ze kunnen van elkaar leren. Ook het contact met de bewoners van Oldenzijl vinden Gea en Eric belangrijk. De deur staat altijd open voor mensen die even een praatje willen maken. De mensen die komen voor dagbesteding doen regelmatig klusjes voor buurtbewoners, zoals gras maaien en ander tuinonderhoud. En elke donderdagavond organiseren ze een eetcafé, waar inwoners voor slechts 4 euro per persoon kunnen eten. Het zit altijd gezellig vol. In het voorjaar van 2019 beogen ze volledig operationeel te zijn.

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Oldenzijl.

Trivia

- Op 10 januari 2010 was het Oldenzijlse deel van de Dijkumerweg zodanig ingesneeuwd dat men niet meer met de auto over de weg kon. Gelukkig is de weg toen met sneeuwschuivers en verreikers 'ontzet'. Als variant op het beroemde Leidens Ontzet uit 1574 zou je dat het Oldenzijls Ontzet kunnen noemen (zie de foto elders op deze pagina).

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)