Mheer

Plaats
Dorp
Eijsden-Margraten
Heuvelland
Limburg

mheer_collage_2.jpg

Mheer, collage van dorpsgezichten (© Jan Dijkstra, Houten)

Mheer, collage van dorpsgezichten (© Jan Dijkstra, Houten)

DK_20110420_4010Vakwerkhuis_te_Mheer_.jpg

Mheer, veldsteen-/vakwerkhuis met wegkruis

Mheer, veldsteen-/vakwerkhuis met wegkruis

DK_20110420_4041_Kasteel_Mheer_Zuid_Limburg.jpg

Mheer, kasteelhoeve Kasteel Mheer

Mheer, kasteelhoeve Kasteel Mheer

mheer_kasteel_1.jpg

Kasteel Mheer

Kasteel Mheer

mheer_kasteel_2.jpg

Kasteel Mheer

Kasteel Mheer

mheer_mariakapel.jpg

Mheer, Mariakapel

Mheer, Mariakapel

LB gemeente Mheer in ca. 1870 kaart J. Kuijper [1024x768].gif

Gemeente Mheer in ca. 1870, kaart J. Kuijper

Gemeente Mheer in ca. 1870, kaart J. Kuijper

Mheer

Terug naar boven

Status

- Mheer is een dorp in de provincie Limburg, in de streek Heuvelland, gemeente Eijsden-Margraten. Het was een zelfstandige gemeente t/m 1981. In 1982 over naar gemeente Margraten, in 2011 over naar gemeente Eijsden-Margraten.

- Wapen van de voormalige gemeente Mheer.

- Onder de gemeente Mheer vielen naast het gelijknamige dorp ook het dorp Banholt en de buurtschap Terhorst (vallend onder het dorp Banholt).

Terug naar boven

Naam

In het Limburgs
Maer.

Oudere vermeldingen
Ca. 1170-1180 de Mer(e), 1176 kopie 18e eeuw in Meer, eind 12e eeuw Mere, 1883 Meer.

Naamsverklaring
De naam stamt van het Oudnederlandse mere ‘meer’, ook ‘afgesneden rivierbocht’.(1)

Terug naar boven

Ligging

Het dorp Mheer ligt ZO van het dorp Margraten en grenst in het Z en W aan België. Het dorp ligt verder ZO van de dorpen Sint Geertruid en Eckelrade, ZW van het dorp Banholt, NW van het dorp Noorbeek en de plaatsen Sint-Martens-Voeren en Sint-Pieters-Voeren in België en NO van de plaats 's-Gravenvoeren in België.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft de gemeente Mheer 160 huizen met 920 inwoners, verdeeld in het gelijknamige dorp 59/405 (= huizen/inwoners) en de buurtschappen Banholt 86/471 en Terhorst 15/44. In 1982 is de gemeente opgeheven en opgegaan in de gemeente Margraten met 889 hectare, ca. 600 huizen en 1.840 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 350 huizen met ca. 950 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

Mheer wordt voor het eerst vermeld in de 11e eeuw, maar al ruim voor het begin van onze jaartelling was hier al bewoning. De parochie is ontstaan uit het moederdorp 's-Gravenvoeren. In 1658 wordt aan de Sint Lambertuskerk het recht van "het eerste en laatste sacrament" (doop en begrafenis) toegekend, wat in de praktijk neerkomt op erkenning als zelfstandige parochie.

Boven en onder
Het dorp bestaat uit twee gedeelten. Het hogergelegen zogenoemde boven-Mheer, en het lagere onder-Mheer. Het kasteel fungeert als een soort schakel tussen 'boven' en 'beneden' en houdt het dorp bijeen. Het kasteel is van hoge cultuurhistorische waarde. Vooral omdat het veel over de geschiedenis van het dorp vertelt. Een voorbeeld: Aan het einde van de 19e eeuw was het dorp samen met buurdorp Banholt nog een parochie. Toen de kerk op instorten stond, wilden de Banholtenaren dat de nieuwe kerk ergens tussen beide plaatsen in zou worden gebouwd. Maar Otto de Loë, die toen in het kasteel woonde, stak daar een stokje voor. Hij heeft er uiteindelijk voor gezorgd dat het dorp een eigen kerk kreeg. De familie De Loë woont er nog steeds. De voornaamste punten die dit dorp in cultuurhistorisch opzicht een rijk dorp maken, zijn het landschap, de infrastructuur, het kasteel, de bebouwing en de materialen die zijn gebruikt om de woningen te bouwen.

Beschermd dorpsgezicht
De intentie is om de historische kern tot beschermd dorpsgezicht te laten benoemen. Bijzonder is bijvoorbeeld de Rondelenstraat, waar de huizen direct aan de weg zijn gebouwd. Voortuintjes zijn bijna nergens te zien. De huizen in de historische kern zijn op landschappelijk logische plaatsen gebouwd. Ze staan laag en niet op een verhoging, zodat de woningen goed bereikbaar zijn. Een ander belangrijk kenmerk is dat de huizen van streekeigen materialen zoals vuursteen en hout zijn vervaardigd. De bakstenen, de dakpannen: alles komt uit de regio. Kasteel Mheer vormt samen met de kerk het historische hart van het dorp.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Mheer heeft 47 rijksmonumenten.

- Mheer heeft 5 gemeentelijke monumenten.

- Het standaardwerk van A.G. Schulte, getiteld 'Margraten, Mheer en Noorbeek. De Nederlandse monumenten van geschiedenis en kunst' (656 pag., Rijksdienst voor de Monumentenzorg / Waanders Uitgevers, 1991) beschrijft alle monumentale panden in de dorpen en buurtschappen van deze gemeenten van voor de gemeentelijke herindeling van 1982. Via de link is het boek ook online te lezen.

- Tot in de 17e eeuw was Mheer net als Noorbeek als 'quarta capella' afhankelijk van de kerk van 's-Gravenvoeren. Omstreeks 1626 werd er een kerk gebouwd op de huidige plaats bij het kasteel, als gevolg van de toenemende invloed van de heren van Mheer. In 1655 is de kerk door de bisschop van Luik ingewijd. Rond circa 1786 is er een nieuwe kerk gebouwd als opvolger van de eerdere kerk. Dit omdat er alarmerende berichten kwamen over de rampzalige toestand van het eerdere kerkgebouw. In de jaren 1876-1881 wordt door architect Pierre Cuypers op dezelfde plek de derde, huidige Sint-Lambertuskerk (Dorpsstraat 2) gebouwd. Redenen hiervoor waren dat de vorige kerk te klein geworden was en in slechte toestand was. De kerk was oorspronkelijk ook bedoeld voor buurdorp Banholt met de bijbehorende buurtschap Terhorst, maar omdat de dorpelingen van Banholt geen kerk halverwege beide dorpen kregen (de kasteelheer, die de kerkbouw voor een belangrijk deel ‘sponsorde’, eiste namelijk dat de kerk dichtbij het kasteel zou komen), bouwden ze zelf hun eigen kerk. Dit had grote spanningen tot gevolg, wat de geschiedenis is ingegaan als het Banholter Schisma.

De Sint-Lambertuskerk staat op de hoogste plek in het dorp. Ten westen van de kerk ligt Kasteel Mheer, waarvan het door een droge gracht gescheiden wordt. Ten zuiden van de kerk loopt de oprijlaan naar de brug over de gracht en kasteelpoort. Ten noorden van de kerk bevindt zich het kerkhof. En ten noordoosten van de kerk ligt een plein waar jaarlijks de mei-den wordt geplaatst. Voor de kerk komen de wegen vanuit Noorbeek, Banholt en Sint Geertruid samen.
Het kerkgebouw is in neogotische stijl opgetrokken in sobere baksteenvormen. Het is een eenbeukige kruiskerk, bekroond met een ingesnoerde naaldspits. De kerk heeft verder houten tongewelven en een driezijdig gesloten koor. De toren van de kerk staat aan de oostzijde en het koor is naar het westen gericht. Op het kerkhof naast de kerk bevindt zich de grafkapel van de familie De Loë uit ca. 1864, een kruisvormig mergelstenen gebouw in neogotische stijl, ontworpen door Carl Weber. Deze wordt bekroond door een fioel en is omgeven door schoorbogen. - Beschrijving van het orgel in de Sint Lambertuskerk.

- De huidige Mariakapel op de hoek van de Stallestraat en de Dorpsstraat is ontworpen door de bekende architect Alphons Boosten en dateert uit 1947 (ingewijd in 1950). De voorganger van deze kapel, die hier niet ver vandaan stond, dateerde uit 1843 en moest in 1949 wijken omdat deze in de weg stond bij het (voor het eerst) asfalteren van de Dorpsstraat. De oude kapel was privé-bezit van de familie Pullinx, die in de grote vakwerkboerderij het Schepenhuis (Dorpsstraat 40) achter de kapel woonde. De kapel was desondanks wel voor een ieder toegankelijk. In de ui-toren van het Mariakapelletje hangt een eeuwenoud Mariaklokje, dat oorspronkelijk het kasteel van Mheer toebehoorde.

- Kasteel Mheer ligt in het centrum van het dorp aan de rand van een plateau. Het kasteel heeft droge grachten, gedeeltelijk nog aanwezig langs de oostvleugel van de voorburcht en voor het eigenlijke herenhuis. Het is een schitterend slot, bestaande uit vier vleugels om een kleine binnenplaats en een forse ronde toren op de rechterhoek van de voorvleugel, gebouwd tegen de helling van het plateau. Volgens historici zou het dorp in de Romeinse tijd een schakel zijn geweest in een keten van vuurseintorens. Het kasteel is reeds in 1314 gebouwd in opdracht van de graaf van Daelhem, later hertog van Limburg en nog later hertog van Brabant. Er volgen diverse wisselingen in bewoners.

In 1668, toen Adolph van Imstenraedt, getrouwd met Christina de Loë Wissen, stierf en geen kinderen uit dit huwelijk waren voortgekomen, ging de erfenis over naar Philip Cristoffel, baron de Loë, Heer van Wissen en Conradsheim. Vanaf die periode is het kasteel altijd in bezit gebleven van de familie De Loë, waarbij het kasteel in de loop der eeuwen verder is uitgebreid en verfraaid. Kasteel Mheer is het enige kasteel in Limburg met nog een mezenkooi of pekneus boven de ingangspoort van de voorburcht. Begin 1900 is het kasteel gerestaureerd met overname van elementen uit de oud Hollandse bouwtrant en Engelse Tudorstijl. De binnenplaats van het kasteel is vrij toegankelijk.

- Het voormalige gemeentehuis (adres?) is in 1950 gebouwd naar een ontwerp van architect L. Fiddelers.

- In Mheer kun je nog opvallend veel vakwerkhuizen en -boerderijen bewonderen. Enkele voorbeelden van monumentale panden:
Stallestraat 14: Huize De Mheerel is een boerderij met schuur die geheel als woonhuis wordt gebruikt. Een deel links van de binnenplaats is van vakwerk.
Stallestraat 18-20. Dit vakwerkhuis met schuur vormde tot 1830 één geheel met nummer 18. De woning van de hoeve was voorheen dan ook georiënteerd op de cour. In de balk boven de oorspronkelijke toegangsdeur is, zij het vrijwel weggewit door de verschillende kalklagen, een inscriptie met jaartal te zien: P.S. AN IHS MDCCLVIIII DEN VII MEY.
Stallestraat 32 is een hoevecomplex gebouwd in een U-vorm met een poortgevel aan de staart die de binnenplaats omsluit. Het woonhuis stamt uit de 18e eeuw.
Burg. Beckersweg 75.

- Het RAF-monument (op de parkeerplaats bij de Rabobank) uit 1969, voorstellende een Pegasuspaard dat een draak doodt, is ontworpen door Charles Eyk. Het is een hommage aan de RAF-piloten die in de Tweede Wereldoorlog boven Duitsland zijn neergeschoten en via een vluchtroute die in de Mheerder bossen begon, naar Engeland zijn teruggebracht.

- Mheer biedt verrassende doorkijkjes. De Kastanjelaan met haar majestueuze bomen geeft aan de plaats allure. De voor het Heuvelland zo typische holle weggetjes, een kapelletje, bos en de grensovergang op de stadshaag oefenen een onweerstaanbare aantrekkingskracht uit.

Gevelstenen in Mheer.

Terug naar boven

Jaarlijkse evenementen

- Nieuwjaarsconcert (op een zondag begin januari) en Lenteconcert (op een zaterdag eind april) o.l.v. harmonie Sint Cecilia, in de Harmoniezaal.

- Op de 1e zondag van de Vasten is er in Mheer Voonk-voonk-fakkele (door de jongens) en Ronne-ronne-ringelkes (door de meisjes). Na de hoogmis komt de schooljeugd bijeen om het traditionele Voonk-voonk-fakkele te vieren. De jeugd trekt dan al zingend langs de deuren om milde gaven in ontvangst te nemen; jongens en meisjes gescheiden, de meisjes zingen dan hun Ronne-ronne-ringelkes. Bestaan deze gaven tegenwoordig vooral uit geld, in vroeger tijden bestonden ze uit zijden spek, hammen, worsten en eieren. Deze verandering is toe te schrijven aan het verdwijnen van de huisslacht.

De voonk-voonk-fakkele-liedjes behoren tot de zogenoemde bedel- of eisliedjes. Ze werden op talloze plaatsen in Limburg gezongen; men noemde deze zondag zelfs fakkelzóndig. Het ritueel bestaat nog steeds, naast Mheer onder andere in Noorbeek, Sint Geertruid en Epen. Bedelliedjes zijn heel oud, het oudste dateert uit de zesde eeuw v. Chr. (bron: Mheerder Almanak) Zie ook bij het verwante evenement Burckbrêane in Epen, Jaarlijkse evenementen, 2e alinea.

- Carnaval. - K.V. de Sjravelerre heeft in 2017 het 66-jarig bestaan gevierd (in de carnavalswereld rekent men voor jubilea in eenheden van 11 jaar, in dit geval dus 6x11).

- Mei-den halen en planten (1e zaterdag in mei). Op de site van Jonkheid Mheer vind je nadere informatie over de traditie van het den-halen en planten. - Timelapse den-halen en planten door Bjorn Vink.

- Broonk (za t/m di na Pinksteren), met op zaterdag o.a. het kamerschieten (de kermis wordt door de Jonkheid ingeschoten met 63 'kamers'), op zondag de Broonk (sacramentsprocessie), en op dinsdag o.a. het 'päölke-hauwe' (de bestuursleden van de jonkheid kappen samen met de schutterij de her en der door de inwoners geplante 'päölkes'.

- De jaarlijkse Slipjacht (sinds 1978, op een zaterdag in november) is een diervriendelijke jacht te paard met een meute jachthonden op een surrogaatvos, met start en finish op het schitterende Kasteel Mheer. Vanaf diverse plaatsen te volgen, waar je kunt genieten van deze jacht en het hondenwerk, met drie tussenstops waar je onder het genot van een drankje de ruiters met hun paarden en honden kunt zien binnenkomen. Ook is het voor Regioruiters mogelijk om met eigen paard mee te rijden.

Terug naar boven

Literatuur

- Nieuwe en/of tweedehands boeken over Mheer (online te bestellen).

Terug naar boven

Links

- Algemeen: - Site van en over Mheer.

- Onderwijs en kinderopvang: - Kindcentrum De Den biedt onderdak aan Basisschool De Den, Peuteropvang De Den, BSO De Den en In Harmony. De leerlingen komen niet alleen uit Mheer maar ook uit de dorpen Noorbeek (waar de basisschool na afloop van schooljaar 2015-2016 is gesloten), Banholt, Slenaken en Reijmerstok met de bijbehorende buurtschappen.

- Muziek: - Konklijke Harmonie Sint Cecilia is opgericht in 1821 en is daarmee naar eigen zeggen de oudste harmonie van Nederland. De vereniging omvat een harmonie, een jeugdharmonie, een drumband, en kapel de Bergweider Musikanten.

- Sport: - Voetbalvereniging RKSV BMR (Banholt - Mheer - Reijmerstok).

- Overige verenigingen: - Jonkheid St. Aloysius omvat alle ongetrouwde mannen van het dorp. De belangrijkste activiteiten zijn de Broonk en het Mei-den Halen.

- Schutterij Sint Sebastianus Mheer is opgericht in 1567 en heeft dus in 2017 het 450-jarig bestaan gevierd.

- Welzijn: - "In Harmony is een kleine onderneming die welzijn op maat biedt aan kwetsbare ouderen, zodat zij vanuit eigen kracht langer in hun eigen huis en omgeving kunnen blijven wonen. Zowel individuele begeleiding als begeleiding in een groep kan worden geboden als antwoord op de individuele (hulp)vraag. Dat kan bijvoorbeeld zijn een sport- of bewegingsactiviteit, een creatieve activiteit, of een kookactiviteit. Sinds de start in 2014 biedt In Harmony steeds meer begeleiding aan kwetsbare ouderen in de thuissituatie. Daarnaast is er op verschillende dagen een kleinschalige dagvoorziening voor ouderen. De locatie bevindt zich in Kindcentrum De Den in Mheer.

De samenwerking met de leerlingen van de school maakt de dagvoorziening van In Harmony nu net zo bijzonder. Het is geweldig om te zien hoe de kinderen respect hebben voor onze gasten, hoe ouderen en jongeren met elkaar in gesprek gaan, samen activiteiten met elkaar ondernemen, kortom met elkaar verbinden. Wij hebben hier een primeur, namelijk een voorziening voor kwetsbaren, ouderen in de laatste levensfase midden in de samenleving van jongeren die in de eerste levensfase zijn. Vanuit een gezamenlijke visie zien onderwijsorganisatie Kom Leren en In Harmony mooie kansen om ouderen in verbinding te brengen met jonge kinderen. Geschiedenis en levenservaring van de oudere mens kan de leerlingen in hun leerproces ondersteunen. Zo kan een oudere inwoner ook een rol innemen bijv. in het voorlezen, of de kinderen meenemen in de oorsprong van groente en fruit in de moestuin. Een leerling daarentegen kan de oudere meenemen in de nieuwe hedendaagse ontwikkelingen zoals het gebruik van de Ipad."

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Mheer.

Reacties

(2)

Wij bezochten maandag het dorp en op het kerkhof achter het gazenhek zagen wij een pilaar met 2017 en eromheen enige platliggende stenen, we zijn benieuwd waar dit aan herinnert.
met vriendelijke groet.

(excuses voor mijn late reactie, wegens ziekte)
Als er iemand reageert die hier meer van weet, laat ik het u weten.
Met vriendelijke groet, Frank van den Hoven, hoofdredacteur Plaatsengids.nl

Reactie toevoegen