Tzum

Plaats
Dorp
Waadhoeke
Fryslân

Tzum..JPG

Tzum is een dorp in de provincie Fryslân, gemeente Waadhoeke. T/m 2017 gemeente Franekeradeel.

Tzum is een dorp in de provincie Fryslân, gemeente Waadhoeke. T/m 2017 gemeente Franekeradeel.

tzum_collage.jpg

Tzum, collage van dorpsgezichten (© Jan Dijkstra, Houten)

Tzum, collage van dorpsgezichten (© Jan Dijkstra, Houten)

Tzum.JPG

Middenin Tzum

Middenin Tzum

Tzum (2).JPG

Op straat in de zon in Tzum

Op straat in de zon in Tzum

Tzum

Terug naar boven

Status

- Tzum is een dorp in de provincie Fryslân, gemeente Waadhoeke. T/m 2017 gemeente Franekeradeel.

- Onder het dorp Tzum vallen ook de buurtschappen Fatum, Teetlum, Tolsum en Tritzum en een klein deel van de buurtschap Miedum. In het buitengebied van het dorp kun je verder nog een officieel lijkend plaatsnaambord 'Klazum, gem. Annelizeradeel' tegenkomen. Dit is echter geen buurtschap maar een geintje en privé-initiatief van de inwoners van het nabijgelegen pand; Klaas en Annelies.

- "Tzum is een dorp in de voormalige gemeente Franekeradeel. Deze vroegere grietenij was verdeeld in vier zogeheten “fjarndels”. Dit had te maken met de rechtsomgang in de middeleeuwen. De fjarndels moesten om de beurt een rechter (grietman) uit hun deel aanwijzen om de grietenij te besturen en het grietenijgerecht voor te zitten. Het dorpsgebied was zo groot, dat dit op zich al een fjarndel was. Er waren hier 56 stemdragende plaatsen en in het dorpsgebied lagen wel 25 terpen en diverse buurten. Dit fjarndel was op zichzelf ook weer in vier delen verdeeld. Deze situatie treffen we aan in het ontwerp voor het dorpswapen: in vieren van groen en goud." (bron en voor nadere informatie zie de link)

Terug naar boven

Naam

In het Fries
Tsjom.

Oudere vermeldingen
1222 Chzimingen, 1335 in Zimminghum, 1400 Tzomgum, 1413 Ztumghum, 1482 'tTzumme, anders 'tZummum, 1505 Tzum, eind 16e eeuw Friese variant Tziom, 18e en 19e eeuw ook Tjum.

Naamsverklaring
Betekent heem 'woonplaats, woning' van de lieden van de persoon Tsjumme, Tsjomme (ontstaan uit Theudimâr).(1)

Bijnaam
Een bijnaam van de inwoners is 'Lyntsjesnijers'. Dat zit zo: "De kerktoren van ons dorp is de hoogste van alle dorpskerken in Fryslân. De spits reikt tot 72 meter hoog. Naar een verhaal van Waling Dijkstra zouden twee ouderlingen uit Aldeboarn in Tzum op bezoek zijn geweest om de toren te meten met een touw. Zij wilden bij de kerk van hun dorp namelijk de hoogste toren van Fryslân bouwen. De vrouw van de schoolmeester van het dorp had dat echter door en sneed op een bepaald moment een deel van het touw af, zodat ons dorp de hoogste toren van de provincie behield. Hierdoor worden de Oldeboornsters “Tuorkemjitters” genoemd en de Tzummers “Lyntsjesnijers”. Het mes in de vorm van een dolk heeft daarom een plaats in het dorpswapen gekregen. Deze dolk staat echter ook voor de strijd die hier in de 16e eeuw op diverse momenten is geleverd. De dolk is rood. Rood als kleur van strijd. De dolk is schuin geplaatst om de actie aan te geven." (bron: dorpssite)

Terug naar boven

Ligging

Tzum ligt ZO van Franeker.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1840 heeft Tzum 108 huizen met 633 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 500 huizen met ca. 1.200 inwoners.

Terug naar boven

Geschiedenis

- Geschiedenis van Tzum.

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

- "In 2003 is het masterplan voor Tzum ontwikkeld. Een visie op de toekomst van het dorp en een manier waarop deze visie waargemaakt kon worden. We waren toen het eerste dorp in Franekeradeel met een dorpsvisie. Tegenwoordig is het ondenkbaar dat een dorp in onze gemeente geen dorpsvisie heeft. Zonder actuele dorpsvisie kunnen we bij de gemeente geen beroep doen op geld uit het dorpenfonds en wordt het erg lastig om verbeteringen/veranderingen in het dorp voor elkaar te krijgen. Anno 2010 is een deel van het masterplan uitgevoerd, maar een deel ook nog niet. Nu de sportaccommodatie (een van de speerpunten van het masterplan) inmiddels is opgeleverd, leek het Dorpsbelang een goed moment om het masterplan weer eens onder de loep te nemen. Dit heeft geresulteerd in een geheel nieuwe Dorpsvisie.

In dit document wordt duidelijk gemaakt hoe de bewoners van het dorp de toekomstige ontwikkelingen van het dorp zien. Een en ander is tot stand gekomen middels een enquête in 2008, een discussieavond in 2010 en een inventarisatie van wat er nog open staat van het masterplan (de vorige dorpsvisie). De thema’s voor de nieuwe dorpsvisie zijn wonen, werken, welzijn en woonomgeving. Na de discussieavond in januari 2010 zijn de punten uit het masterplan, de enquête en de discussieavond door een werkgroep namens Dorpsbelang geïnventariseerd. De inventarisatie is opgenomen in de bijlage en vormt de basis voor Dorpsvisie Tzum 2010. De 4 thema’s zijn vervolgens uitgeschreven in een huidige en gewenste situatie waarna oplossingen en/of actiepunten worden voorgesteld. Wij danken iedereen die heeft bijgedragen aan het tot stand brengen van de Dorpsvisie 2010 en hopen dat dit een goede basis vormt voor de toekomst van ons mooie dorp." Aldus het bestuur van Dorpsbelang in het Voorwoord van de Dorpsvisie.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Tzum heeft 10 rijksmonumenten.

- De Hervormde (PKN) Johanneskerk (Franekerweg 47) heeft een eenbeukig romaans schip uit de 12e eeuw (noordgevel gedeeltelijk tufsteen) en een vijfzijdig gesloten gotisch koor uit de 14e eeuw. De toren uit 1548 is gebouwd onder leiding van Cornelis Claesz. De hoogte van de toren is 72 meter en daarmee de hoogste dorpskerktoren van Friesland. De schacht van drie geledingen meet 31 meter en de ingesnoerde naaldspits 41 meter. De luidklok uit 1525 is gegoten door Geert van Wou en Johannes Schonenborch. Het orgel uit 1760 van Gerard Stevens is in 1764 door Albertus Antoni Hinsz omgebouwd. Het interieur is in 1882 vernieuwd. In 1960-'64, 2000 en 2003 is de kerk gerestaureerd.

Na het gereedkomen van de restauratie van de kerk en toren van Tzum in 2004 kwam een aantal mensen uit het dorp bijeen die van mening waren dat kerk en toren als monument de moeite waard waren om onder de aandacht van een zo breed mogelijk publiek te brengen. Daarnaast wilden ze zich als vrijwilliger inzetten om door middel van diverse activiteiten geld bijeen te brengen voor een eventuele toekomstige restauratie. Ook wilde men zich in de geschiedenis van de kerk verdiepen en van daaruit gegevens verzamelen, bronnen opsporen en deze in een soort archief toegankelijk maken voor het publiek. Met het oog op deze doelen is, in samenwerking met de kerkrentmeesters, Stichting Freonen fan de Tsjommer Toer en Tsjerke in het leven geroepen. Een van de belangrijkste activiteiten is belangstellenden gelegenheid geven onder begeleiding kerk en toren te bezichtigen en de toren te beklimmen.

Met name de toren is een bezoek meer dan waard: de bouwstijl is laatgotisch (1548/49); de totale lengte is 72 meter. Het vierkant meet 31 meter; de toren is te beklimmen via een wenteltrap in de muur; in de klokkenstoel (12 meter hoog) hangen drie klokken; vanaf een hoogte van 35 meter heb je een wijds uitzicht over Noordwest Friesland; de kerk ligt aan de route van het St. Jabikspaad. Tijdens Tsjerkepaad in juli en augustus is de kerk elke zaterdagmiddag open van 13.30-17.00 uur. "Onze Kerktoren, die ernstig was aangetast door de Bonte knaagkever, is in het jaar 2000 helemaal gerestaureerd. Teake Bosch heeft daar toen een uur durende videoreportage van gemaakt. Deze hebben we nu op YouTube gezet, en is daardoor nu voor voor iedereen beschikbaar. Al veel mensen die hier toen mee bezig waren, zijn er nu al niet meer. Veel kijkplezier."

- Molen Fatum valt onder buurtschap Fatum en wordt daarom aldaar beschreven.

- Molen Duivenhok of Teetlum valt onder buurtschap Teetlum en wordt daarom aldaar beschreven.

Terug naar boven

Evenementen en activiteiten

- Op het Fuel Power Event in Tzum (weekend begin september) kun je genieten van de evenementen Tractorpulling, Oldtimermeeting en Oldtimertoertocht. "Stichting Big Musky heet je van harte welkom bij het Fuel Power Event. Het uitgangspunt van Big Musky is gezelligheid, sensatie en spektakel voor jong en oud. Dit bieden wij u in een 3-daags evenement met het gehele weekend truck en tractor pulling i.s.m. de NTTO (Nederlandse Truck en Tractorpulling Organisatie), op zondag een gezellige Oldtimerdag, en het gehele weekend live muziek. Kortom volop vermaak voor jong en oud. want ook aan de kinderen is natuurlijk gedacht!"

- Als het in de winter hard genoeg vriest, kun je schaatsen op de ijsbaan van de in 1917 opgerichte ijsclub de Tsjommer Toer Riders.

Terug naar boven

Beeld

- Oude foto's en ansichtkaarten van Tzum.

- Filmpjes uit het dorp (oud en recenter).

- "In het jaar 2000 heeft Teake Bosch een film gemaakt in opdracht van Dorpsbelang Tzum, genaamd It Ljocht op Tsjom. Nu ca. 20 jaar later kun je zien wat er al weer veranderd is. Ook zie je mensen die helaas niet meer onder ons zijn. Daarom hebben we deze film op YouTube gezet. De film wordt ingeleid door een clip van Eddy Dijkstra, gemaakt door Jaap Feenstra video producties en duurt 50 minuten. De voice over is van G. Timmers. Veel kijkplezier."

Terug naar boven

Links

- Algemeen: - Site van en over Tzum.

- Nieuws: - Nieuws uit Tzum van Dorpsbelang op Facebook.

- "Sinds 1981 verschijnt in ons dorp dorpskrant Op 'e Hichte. Deze verschijnt om de twee maanden en beoogt weer te geven wat er in ons dorp allemaal plaatsvindt. Zo vind je er allerlei verenigingsnieuws, vaste rubrieken, interviews met dorpsgenoten, bijzondere gebeurtenissen, activiteitenagenda en noem maar op. Op 'e Hichte is een uitgave van Dorpsbelang Tzum voor leden van Dorpsbelang. Onder deze link zijn oudere jaargangen ook online te lezen."

- Belangenorganisaties: - "Vereniging Dorpsbelang Tzum is opgericht in 1946. Het merendeel van de inwoners is lid van de vereniging, die verschillende functies vervult: 1. Het behartigen van de belangen van het dorp en zijn inwoners. 2. Fungeren als centraal aanspreekpunt voor gemeente, waterschap, provincie en woningbouwverenging. 3. Het ontwikkelen en stimuleren van activiteiten die bijdragen aan de leefbaarheid van het dorp. 4. Beheer van dorpsbrede communicatiemiddelen zoals dorpskrant Op ‘e Hichte, dorpssite Tsjom.nl, de Facebookpagina en andere sociale media. 5. Indien partijen dat gezamenlijk willen kan de vereniging optreden als bemiddelaar bij conflicten tussen organisaties in het dorp. De Vereniging houdt minstens een keer per jaar een Algemene Ledenvergadering (ALV). In het voorjaar legt het bestuur rekening en verantwoording af over het gevoerde beleid en de activiteiten van het voorgaande jaar. Leden van de vereniging kunnen tijdens de ALV hun mening en ideeën naar voren brengen en bespreken met het bestuur en de andere aanwezigen. Indien het bestuur dat nodig of gewenst acht, kan zij tussentijds een Bijzondere Ledenvergadering (BLV) bijeenroepen."

- "Ze helpen verenigingen en organisaties in Tzum al jaren met hun creativiteit en apparatuur. De verbindende kracht van Piet Leijstra en Engbert Helfferich is sinds kort in een officieel jasje gegoten: Stichting Foarinoar! Tsjom. Beide zijn ze rasechte Tzummers, geboren en getogen in het dorp. Engbert (47) zit in de redactie van dorpskrant Op ‘e Hichte, Piet (33) was bestuurslid van Dorpsbelang. Als kindertheatergezelschap ‘Bertus en Pieter’ verzorgden ze jarenlang voorstellingen op dorpsfeesten en bij Oranjeverenigingen. Van de vergoeding die ze daarvoor kregen, kochten ze licht- en geluidsapparatuur. En dat kunnen ze in hun eigen dorp weer gebruiken bij allerlei activiteiten. Voor de jubileumuitvoering van de toneelvereniging bijvoorbeeld, de sinterklaasintocht die ze jarenlang hebben georganiseerd of de schoolmusical. ‘We binne net yn ien fakje te stopjen’, zegt Engbert. ‘We fine it leuk om fan it iene fakje yn it oare te springen.’

Met hun inbreng en creativiteit proberen ze wat in beweging te krijgen, mensen te verbinden en het dorp levendig te houden. ‘Der wurdt faak sein dat in doarp efterút giet omdat der gjin frijwilligers mear binne. Dêr kinst oan tajaan, maar kinst ek besykje hoe’t it oars kin. Kreative dingen fersinne en minsken entûsjast meitsje’, zegt Pieter. ‘Wy wolle de talinten en ynset fan minsken by inoar bringe om sa wer nije aktiviteiten te ûntwikkeljen. Krekt fan minsken dy’t oars miskien bûten de boat falle.’ ‘It wurd ûnmooglik kinne we net. We ha ideeën en sykje út hoe’t we dat foar inoar krije kinne’, vult Engbert aan. Natuurlijk lukt niet alles en soms moeten ze hun ideeën bijstellen, maar dan hebben ze al een vuurtje aangewakkerd. En daar gaat het om. ‘Der is in protte talint yn Tsjom en dat besykje wy te ferbinen.’" (bron en voor nadere informatie zie de reportage over Foarinoar! Tsjom op de site van Doarpswurk, november 2020)

- Onderwijs en kinderopvang: - De Staetlânsskoalle is de dorpsschool van Tzum. De school telt ca. 95 leerlingen en heeft alle voorzieningen die grotere basisscholen ook hebben. Voor alle scholen binnen CBO Noardwest Fryslân wordt de voor-, na- en tussenschoolse opvang geregeld door Stichting Kinderopvang Friesland. Leerlingen van de Staetlânsskoalle kunnen van half 8 's ochtends tot half zeven 's avonds op school terecht.

- Klazien Greidanus is in 2018 van start gegaan met haar Kleinschalige Kinderopvang It Elfkes Plakje.

- Jeugd: - "Jeugdsoos 't Spinneweb in Tzum organiseert activiteiten zoals een discoavond of -middag, filmavond, workshops, sportactiviteit etc. 1x in de 2 weken zijn we open op vrijdagavond voor de doelgroep van 12 t/m 17 jaar om gezellig te komen chillen. De ruimte wordt ook verhuurd voor jeugdgerelateerde activiteiten. Hiervoor kun je contact opnemen door te mailen naar itspinnewebtsjom@gmail.com."

- Sport: - Kaatsvereniging K.F. Wêz-Wis Tsjom is opgericht in 1994 (als gevolg van een fusie van de kaatsverenigingen K.N.K.B. en CFK). Ze spelen op sportcompex 't Lyntsjepark.

- Woonzorg: - "Woonzorgcentrum Martenahiem is prachtig gelegen aan de rand van het dorp. De locatie is omringd met een ruime tuin waar je in alle rust kunt genieten van het buitenleven en het mooie uitzicht over de landerijen. Martenahiem is een kleinschalige locatie met een persoonlijke en huiselijke sfeer. Binnen is het altijd gezellig en levendig. In ons restaurant kun je genieten van een warme maaltijd of onder het genot van een kopje koffie gezellig kletsen met de medebewoners. Voor je boodschappen kun je terecht in ons winkeltje. Ook de inwoners van Tzum winkelen hier. Vrijwilligers uit het dorp runnen het winkeltje." - Geke van Patyna houdt je op de hoogte van nieuws m.b.t. Martenahiem.

- Duurzaamheid: - "Sinds 1994 exploiteert Stichting MAST ('Miljeu en Aktiviteiten Stipe Tsjom') een zogeheten dorpswindmolen. De opgewekte groene stroom wordt aan energiebedrijven verkocht. Van de opbrengsten worden diverse dorpsprojecten en -verenigingen gefinancierd. Zo wordt een bijdrage geleverd aan het milieu en ‘de mienskip’ van Tzum. De dorpsmolen was echter in 2016 economisch afgeschreven en is daarom verkocht. Op zoek naar duurzame en rendabele projecten, wil Stichting MAST nu gebruik maken van de zogeheten Rijksregeling ‘Postcoderoos’. Voorwaarde hierbij is dat een energiecoöperatie wordt opgericht. Op die wijze kunnen burgers en ondernemers, die zelf op of bij hun woning of bedrijf geen duurzame elektriciteit kunnen of willen opwekken, dat gezamenlijk in de regio ('postcoderoos') realiseren. Het stichtingsbestuur van MAST heeft daarom het initiatief genomen voor de oprichting van Energiecoöperatie TOER ('Tzummer Organisatie voor Energie in de Regio'). Leden van Energiecoöperatie TOER zijn burgers en bedrijven, woonachtig of gevestigd in het gebied van de 'postcoderoos', die hun elektriciteitsverbruik willen verduurzamen met lokale energieprojecten zoals de nieuwe Buurtmolen Tzum, een bijdrage willen leveren aan de mienskip en kosten willen besparen."

- Genealogie: - Overzicht van begravenen op de begraafplaats van Tzum.